TIN TỨC
  • Lý luận - Phê bình
  • Thơ ca và bản sắc văn hóa phương Nam trong dòng chảy văn học hiện đại

Thơ ca và bản sắc văn hóa phương Nam trong dòng chảy văn học hiện đại

Người đăng : nguyenhung
Ngày đăng: 2025-04-02 14:26:11
mail facebook google pos stwis
597 lượt xem

Nguồn:

NGUYÊN HÙNG

Trong sự giao thoa giữa thách thức thời cuộc và niềm tin vào tương lai, thơ ca và văn hóa phương Nam đang định hình một diện mạo văn học giàu bản sắc...

Năm 2025, trong vòng xoay của thời gian, một lần nữa trở thành dấu mốc quan trọng đối với Việt Nam. Không chỉ trên phương diện kinh tế - xã hội, đây còn là thời điểm văn học Việt Nam nói chung và văn học Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ.

Thành phố Hồ Chí Minh - trung tâm kinh tế, văn hóa lớn nhất cả nước - không chỉ là nơi hội tụ những dòng chảy văn chương, mà còn là điểm khởi phát của nhiều xu hướng sáng tác mới. Trong sự giao thoa giữa thách thức thời cuộc và niềm tin vào tương lai, thơ ca và văn hóa phương Nam đang định hình một diện mạo văn học giàu bản sắc, góp phần làm phong phú nền văn học nước nhà.

Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển nhưng cũng đối diện không ít thách thức như biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh chóng và những khoảng cách về thu nhập. Trong bối cảnh đó, văn học, đặc biệt là thơ ca, trở thành một kênh quan trọng để phản ánh và định hình nhận thức xã hội.

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, mảnh đất vun bồi cho văn học nghệ thuật, sự chuyển động của nền kinh tế cũng tác động không nhỏ đến sáng tác. Thế hệ nhà thơ mới không chỉ khai thác những giá trị truyền thống, mà còn dấn thân vào các chủ đề mang tính phản biện xã hội, từ bất bình đẳng giới, đô thị hóa đến bảo vệ môi trường và bản sắc văn hóa.
 

Thơ ca và văn hóa phương Nam trong dòng chảy văn học hiện đại


Hai tập thơ chọn từ hai cuộc thi thơ gần đây.

Thơ ca phương Nam không chỉ là tiếng lòng của những con người gắn bó với vùng đất này mà còn là lời chứng nhân lịch sử, kể lại những câu chuyện về khai hoang mở cõi, về tinh thần nhân nghĩa và tình đất, tình người. Trong dòng chảy văn học hiện đại, thơ ca phương Nam đang có những bước chuyển mới, dung hòa giữa truyền thống và hiện đại.

Một số đặc trưng nổi bật của thơ ca phương Nam đương đại: Giàu chất tự sự và tình cảm: Không chỉ phản ánh nhịp sống đô thị, các tác phẩm thơ còn chứa đựng nỗi niềm hoài cổ, sự gắn kết với thiên nhiên và lòng trắc ẩn; Đậm chất nhân văn: Những giá trị “nhân nghĩa đất phương Nam” vẫn là cốt lõi trong sáng tác của nhiều tác giả; Chịu ảnh hưởng của công nghệ và sự toàn cầu hóa: Thơ không còn gói gọn trên giấy mà đang lan tỏa mạnh mẽ qua ebook, audiobook, diễn đàn văn chương trực tuyến, giúp tác phẩm tiếp cận với đông đảo công chúng hơn.
 

Những cuộc thi văn học - Cầu nối giữa truyền thống và sáng tạo mới

Những cuộc thi văn chương gần đây do Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh và Tạp chí Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức đã trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển của văn chương Thành phố Hồ Chí Minh.

Với hai cuộc thi trong hai năm liên tiếp, Tạp chí Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo nên sinh khí mới cho văn chương phương Nam và góp phần thúc đẩy phong trào sáng tác và phát triển văn học trong cả nước nói chung. Cuộc thi “Truyện ngắn hay - 2022” và cuộc thi “Thơ hay - 2023” thực tế đã trở thành sân chơi văn học cho cả các cây bút thành danh và những tác giả trẻ; góp phần kích thích sự sáng tạo, phản ánh tâm thế xã hội qua những ngòi bút đầy cảm xúc và khát vọng…

Riêng cuộc thi thơ “Nhân nghĩa đất phương Nam - lần 2” (năm 2024) do Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức, không chỉ là một sân chơi thơ ca mà còn là nơi tôn vinh tinh thần nghĩa hiệp, lòng yêu nước và sự kiên cường của con người phương Nam.

Hai tác giả đoạt giải cao trong cuộc thi này đã để lại những dấu ấn sâu đậm. Đinh Nho Tuấn, với chùm thơ Khuôn mặt Sài Gòn, Thành phố của tôiLòng ta ở trọ, đã khắc họa một Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là một đô thị phồn hoa mà còn là chốn dung chứa, sẻ chia và đồng hành cùng bao thế hệ. Các tác phẩm mang đậm tinh thần nhân ái và bao dung của thành phố này. Tác giả Đào Phong Lan, với hai bài thơ Như tung đám lửa lên trờiDi chúc người phương Nam, đã thể hiện triết lý hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa quá khứ và hiện tại. Cái chết không phải là kết thúc, mà là sự trở về với cội nguồn.

Hai phong cách đối lập - một bên là hơi thở của đời sống đô thị, một bên là sự chiêm nghiệm triết lý sâu sắc - đã tạo nên một bức tranh thơ ca phong phú, khẳng định sức sống bền bỉ của văn chương phương Nam.
 

Công nghệ và sự đổi mới trong sáng tác thơ ca

Một xu hướng không thể bỏ qua trong thơ ca hiện đại chính là sự kết hợp giữa văn học và công nghệ. Với sự bùng nổ của nền tảng kỹ thuật số, thơ ca không chỉ tồn tại trên giấy mà còn hiện diện trên các ứng dụng, diễn đàn mạng xã hội và audiobook.

Cách thưởng thức thơ hiện nay cũng có những thay đổi lớn. Ebook và audiobook giúp thơ ca tiếp cận đông đảo công chúng hơn, đặc biệt là giới trẻ. Các cuộc thi thơ trực tuyến mở ra nhiều cơ hội cho tác giả từ mọi miền đất nước và kiều bào nước ngoài. Ứng dụng AI và công nghệ số giúp dịch thuật thơ ca, đưa tác phẩm Việt Nam vươn xa hơn trên trường quốc tế.

Việc kết hợp thơ ca truyền thống với nền tảng công nghệ hiện đại không chỉ giúp gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc mà còn mở ra một tương lai mới cho văn học Việt Nam trong kỷ nguyên số.
 

Kỳ vọng vào tương lai thơ ca Việt Nam

Hiện nay, thơ ca không chỉ là tiếng nói cá nhân mà còn mang trọng trách giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Những tác phẩm thơ về quê hương, tình yêu, nhân nghĩa không chỉ lan tỏa trong nước mà còn dần trở thành cầu nối với bạn bè quốc tế.

Với sự hỗ trợ của công tác dịch thuật và quảng bá văn chương, thơ ca Việt Nam có cơ hội bước ra thế giới, để bạn bè năm châu hiểu hơn về một đất nước không chỉ kiên cường trong các cuộc kháng chiến giữ nước mà còn giàu có về tâm hồn, con người nơi đây rất tình nghĩa, nhân hậu và bao dung…

Năm 2025 mở ra cánh cửa lớn cho sự phát triển toàn diện của văn học nước nhà. Để vươn mình, Việt Nam không chỉ cần sức mạnh kinh tế mà còn cần sức mạnh của văn hóa, của thơ ca, của những câu chuyện được kể bằng trái tim và tâm hồn.

Chính thơ ca - với sự dung hòa giữa truyền thống và hiện đại - sẽ tiếp tục là nơi lưu giữ và lan tỏa tinh thần Việt Nam qua mọi thế hệ.
 

Nguồn: Báo Văn nghệ số 13, ngày 29/3/2025.

Bài viết liên quan

Xem thêm
Hồi hộp trước “phút bù giờ” của Minh Đan
Ngôn ngữ của Minh Đan đôi lúc không còn chỉ là ký tự để giải nghĩa, mà là vật liệu có tâm hồn – biết khít lại, giãn ra, để tạo hình tượng và âm thanh.
Xem thêm
Phát triển
Nội dung quyết định hình thức. Xét cả quá trình văn học lâu dài, các hình thức tác phẩm kế tiếp nhau xuất hiện, tác động vào nền văn học, góp phần tạo ra phát triển văn chương. Bài viết chỉ đề cập đến chủ đề này của cuốn sách.
Xem thêm
Vẻ đẹp tình người và nỗi niềm ưu tư trong thơ Phạm Nguyên Thạch
Một trong những cánh én đầu đàn của văn học An Giang - nhà thơ Phạm Nguyên Thạch, anh sinh năm 1948, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, nguyên Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật An Giang và hiện là Chi hội trưởng Chi hội Nhà văn Việt Nam tỉnh An Giang. Anh sáng tác từ trước năm 1975. Từ đó đến nay, nhà thơ đã có những tác phẩm tạo tiếng vang được xuất bản: “Ngôi nhà lợp ngói âm dương” (Văn Nghệ AG, 1986); “Theo tình” (VNAG, 1994); “Gió” (NXB Trẻ, 1999); “Thị trấn đá” (VNAG, 2002); “Cỏ lá quẩn quanh” (VNAG, 2006); “Mưa ảo” (NXB Hội Nhà văn, 2019).
Xem thêm
Nghiên cứu truyện Nam Cao theo góc nhìn thi pháp
Bằng cách ghi nhận từ các bài nghiên cứu, lời giới thiệu, chắt lọc những ý kiến nho nhỏ, có khi chỉ một vài nhận xét liên quan, có thể đưa ra một cách nhìn về tình hình nghiên cứu truyện ngắn Nam Cao trên góc độ thi pháp học hiện đại.
Xem thêm
Nguyễn Thành Phong – Nhà thơ tài hoa trữ tình, quan chiêm ngoại vi và nội hàm tự sự luận cảm của thơ Việt Nam thời kỳ đổi mới
Trữ tình và tự sự là những khái niệm của thơ, ngoại diên và nội hàm là những khái niệm của logic học. Ngoại vi là một phần của ngoại diên chỉ các đối tượng có phạm vi nhất định và chỉ định. Trong thơ, nó là các địa danh, hoặc các nhân vật trữ tình, các không thời gian xác định, tạo nguồn cảm hứng. Ngoại vi nhỏ hơn ngoại diên. Nội hàm là nội dung thuộc tính bên trong cả chủ quan và khách quan của sự vật, hiện tượng. Trữ tình nói bằng cảm xúc, gắn với bộc lộ chủ thể. Tự sự kể lại, tả lại khách thể. Phàm lệ mấy câu để bài viết này đỡ cảm thấy gượng ép, mong được đồng cảm.
Xem thêm
Hãy sống như những người đã chết - Một nhan đề độc đáo
Lúc đi học, thầy cô từng bảo nhan đề là tên của tác phẩm, còn có cách gọi khác là đầu đề, là cái tít chung của một văn bản. Nhan đề (đầu đề) thường do người viết đặt ra - như người bố, người mẹ đặt tên cho đứa con của mình; nhưng cũng có khi do người khác (cán bộ biên tập) đặt hộ, hoặc đổi tên đi cho hay, cho phù hợp với chủ đề của tác phẩm.
Xem thêm
Inrasara: Tác phẩm văn chương, từ tốt & hay đến lớn
Tại tọa đàm cùng tên do Hội Nhà văn TPHCM tổ chức, nhà thơ – nhà phê bình Inrasara đã mang đến những luận điểm sắc sảo, giàu trải nghiệm, mở ra cách nhìn mới về sự cộng hưởng giữa sáng tác và tiếp nhận, để văn chương thực sự chạm tới và ở lại lâu dài trong lòng người đọc.
Xem thêm
Văn học Đổi mới, một cách nhận diện
Cho đến nay, cụm từ “Văn học Đổi mới đã được sử dụng khá rộng rãi. Từ trong nhà trường đến ngoài xã hội, từ báo chí đến các các cơ quan truyền hình, đài phát thanh, trong các bài nói chuyện hay phát biểu của các nhà sáng tác, phê bình văn học, nó được xuất hiện một cách tự nhiên giống như một thuật ngữ đã được định hình.
Xem thêm
Phù sa tâm hồn qua “Ký ức bão!” của Lương Duy Cường
Những ngày đầu tháng Tám, tôi có chuyến đi miền Trung vào đúng dịp trời như rút ruột để nắng, đến nỗi chỉ cần thêm một giọt bỏng sẽ vỡ cả thinh không. Để mấy ngày sau trở về nhà, trong giấc mơ, quờ tay, tôi vẫn chạm vào bỏng rát. Người ta nói, trước những cơn thiên tai, nắng thường đi trước để dọn đường.
Xem thêm
Đói và sự thức tỉnh mình
Đọc ĐÓI của Đỗ Thành Đồng ngay trong phút thứ 59 và chuẩn bị bước qua con số 0. Nhìn lên góc giấy, hóa ra đây là trang thứ 59 LỤC BÁT ĐỜI. Có những sự tự nhiên, ngẫm cũng hay.
Xem thêm
Tác phẩm hay –Từ tiếp nhận và sáng tác
Có những câu hỏi tưởng chừng giản dị nhưng khiến người cầm bút trăn trở cả đời: Thế nào là một tác phẩm hay?
Xem thêm
Cảm thức quê hương, từ những tản văn đậm hồn quê
Ai đó từng nói: “Trong vũ trụ có nhiều kỳ quan, nhưng kỳ quan tuyệt phẩm nhất đó là trái tim người mẹ”. Tình yêu của mẹ đẹp đẽ, thiêng liêng và bao la chẳng có bến bờ. Có mẹ, ta như có tất cả. Khi mẹ vắng xa cuộc sống sẽ đầy nỗi buồn thương, chán chường, tiếc nuối… Thời gian có chờ đợi ai bao giờ…
Xem thêm
Ký ức bóng mùa qua hay là cảm thức thời gian trong thơ Cao Ngọc Thắng
Cao Ngọc Thắng đã thực sự ám ảnh và thao thức về thời gian, không ngừng đi tìm thời gian đã mất để phục sinh những ký ức gần và ký ức xa trên hành trình tâm linh sự sống.
Xem thêm
Văn học các dân tộc thiểu số sau ngày đất nước thống nhất và hướng đi mới trong kỉ nguyên số
Văn học hiện đại các dân tộc thiểu số sau gần một thế kỉ hình thành và phát triển, đến nay đã có gần 1500 hội viên ở các loại hình nghệ thuật. Các thế hệ nhà văn dân tộc thiểu số đã đạt được những thành tựu và ghi dấu ấn độc đáo trong nền văn học nước nhà.
Xem thêm
Những câu chuyện hấp dẫn và cảm động
Giữa tháng 6 năm 2025 nghệ sĩ Hồ Thanh Thoan cho ra mắt tập Bút ký mang tựa đề:“Một thời đã qua” do NXB Thuận Hóa ấn hành, dày 224 trang, khổ 14,5 x 20cm. Với vốn sống từng trải, đảm nhiệm nhiều trọng trách chuyên môn khác nhau, có dịp đến nhiều vùng miền, bắt gặp những câu chuyện thú vị, người nghệ sỹ đa tài ấy lặng lẽ chép vào sổ tay, nay mới có dịp viết xong 20 câu chuyện về “người thật, việc thật” đầy hấp dẫn và cảm động. Đó là nghệ sĩ Hồ Thanh Thoan, Phó Chủ tịch chuyên trách Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị.
Xem thêm
GS.TS Trần Văn Khê tự truyện về cách học
GS.TS Trần Văn Khê, cây đại thụ của nền âm nhạc dân tộc Việt Nam, không chỉ được biết đến là người có công rất lớn trong việc đưa âm nhạc dân tộc Việt Nam ra thế giới, như nhà thơ Huy Cận đã từng nói về ông: “Chân đi tám hướng, mười phương/Tinh thần dân tộc một đường trước sau”. Là người Việt Nam vinh dự nhận hơn 14 giải thưởng, huy chương, bằng danh dự giá trị trong nước và thế giới. Mà GS.TS Trần Văn Khê còn là người có tấm gương sáng về tinh thần tự học, phương pháp học... đáng để chúng ta học hỏi.
Xem thêm
Thăm nơi neo đậu quê mình với thơ
Con người ta khi tuổi càng cao thì nỗi niềm về quê hương bản quán càng dâng đầy trong tiềm thức, nhất là người đó lại là người tha phương, sống nơi đất khách.
Xem thêm
Nhà thơ Hữu Thỉnh - Cây bút phê bình cự phách
Bài của PGSTS Vũ Nho đăng Văn nghệ Công An
Xem thêm
“Ngày Xanh” trong thơ Hồ Thế Hà hay là thơ của một thời hoa mộng
Bài của TS Hoang Thu Thủy về thơ PGS.TS Hồ Thế Hà
Xem thêm
“Trăm ngàn” – Hành trình truy nguyên bản thể giữa phế tích ký ức và nỗi cô đơn hiện sinh
Bài phản biện của nhà thơ Hương Thu xung quanh việc khen chê truyện ngắn Trăm Ngàn
Xem thêm