Các giáo viên lẽ ra “mỗi ngày đến trường là một ngày vui”, nhưng thực ra mỗi ngày đến trường là một ngày lo đối phó, thậm chí là sợ hãi, dẫn đến tình trạng họ chọn cách làm việc thúc thủ, giao việc gì làm việc ấy, miễn làm sao được coi là hoàn thành công việc để không bị ai “động” vào, để yên thân… Khi giáo viên mất động lực làm việc, như người mất sinh khí, dẫn đến tình trạng dạy, học và các hoạt động khác của nhà trường như người ngái ngủ, lờ đờ, mệt mỏi, chán nản…

Nhà văn Văn Giá

Hẳn nhiều người đã biết câu chuyện đau lòng vừa mới xảy ra trong ngành giáo dục hệ phổ thông: Một cô giáo ở TP Quy Nhơn (Bình Định) đã tự tử, để lại bức thư tuyệt mệnh đau đớn với những dòng như này: “Sau những áp lực công việc mà giáo viên phải làm lên lớp, giảng dạy, chủ nhiệm, kế hoạch bài dạy, ra đề thi, chấm kiểm tra, ráp phách… và sau cùng so điểm, hồi hộp không biết có tên mình sai sót trong đó không. Trong khi thời gian quá ít mà lượng công việc quá nhiều. Bao nhiêu thứ giáo viên là người chịu. Những công việc trên em đều làm được hết. Cẩn thận được hết. Nhưng có một việc mà em không thể chấp nhận được đó là điều khiến em phải ra đi hôm nay. Em mong khi em đi rồi, tuyệt đối không cho một ai là giáo viên đến viếng em. Nếu em được sống các kiếp tiếp theo, em không bao giờ ước một cái nghề cao quý này cả, thật kinh tởm”.

Cái chết đau lòng này khiến mỗi người trong ngành giáo dục chúng ta, trong đó có tôi, phải nghĩ rất nhiều. Tại sao cô ấy phải tìm đến cái chết? Có phải là một nỗi oan ức rất lớn tại ngôi trường mà cô ấy đang phải chịu? Tại sao cô ấy cảm thấy thất vọng đến “kinh tởm” cái môi trường giáo dục này? Có phải cô ấy không được các đồng nghiệp lắng nghe, chia sẻ và bảo vệ?… Cô ấy không nói rõ lý do cụ thể khiến cô phải tìm đến cái chết. Nhưng những gì trong bức thư đã hé lộ ra 3 vấn đề: Thứ nhất là áp lực quá lớn do phía học sinh và phụ huynh tạo ra. Thứ hai là áp lực do cách thức quản lý giáo viên và những thủ tục hành chính hiện hành. Thứ ba là quan hệ giữa người quản lý nhà trường với giáo viên, giữa giáo viên với nhau; ở đó có chuyện khiến cô ấy không tìm thấy sự an ủi, chia sẻ, cảm thông, nâng đỡ, động viên… khi cô ấy hoặc là mắc khuyết điểm, hoặc bị cho là mắc khuyết điểm.

Ở điểm thứ nhất, tôi thấy không cần phải nói nhiều nữa. Trên các phương tiện truyền thông đại chúng hoặc trên mạng xã hội, nhiều cuộc thảo luận đã diễn ra. Nhiều ý kiến cho rằng đội ngũ phụ huynh chưa hiểu, chưa có cái nhìn cảm thông đối với nhà trường và đội ngũ các thầy cô giáo, nên chỉ biết hạch sách, truy vấn, buộc tội… Đành rằng, trong đối xử với học sinh, thầy cô cũng có những lúc mắc sai lầm, nhưng không được các bậc phụ huynh và dư luận xã hội bình tĩnh xem xét, phân tích để hiểu kỹ hơn và cảm thông hơn với các giáo viên…

Tôi xin nói về hai điểm sau, những điều có phần khá đúng với thực trạng giáo viên giảng dạy ở các trường phổ thông.

Trước tiên là xét về cung cách quản lý trong hoạt động giáo dục hiện nay. Do quán tính quản lý từ những năm gần đây khi nền giáo dục đã xuống cấp để lại mà hiện nay chưa thể khắc phục được, do áp lực quản lý các cấp từ trên Bộ trở xuống, do cách kiểm tra thi đua theo kiểu máy móc, chạy theo thành tích, báo công kiếm điểm… nên cách thức quản lý ở toàn hệ thống, từ cấp trung ương đến cấp địa phương, cụ thể là phần lớn các trường đang hết sức máy móc, chỉ biết đòi hỏi chứ không biết thúc đẩy, thiếu sự động viên các giáo viên làm việc. Cách quản lý này không đặt niềm tin vào giáo viên, sợ giáo viên vi phạm vào những “luật lệ” mà toàn ngành và nhà trường tự chế ra. Các giáo viên lẽ ra “mỗi ngày đến trường là một ngày vui”, nhưng thực ra mỗi ngày đến trường là một ngày lo đối phó, thậm chí là sợ hãi, dẫn đến tình trạng họ chọn cách làm việc thúc thủ, giao việc gì làm việc ấy, miễn làm sao được coi là hoàn thành công việc để không bị ai “động” vào, để yên thân… Khi giáo viên mất động lực làm việc, như người mất sinh khí, dẫn đến tình trạng dạy, học và các hoạt động khác của nhà trường như người ngái ngủ, lờ đờ, mệt mỏi, chán nản…

Một trong những tai họa mà các giáo viên ở trường hệ phổ thông là nạn sổ sách, giấy tờ. Ban giám hiệu và các tổ chuyên môn say mê chế ra các loại giấy tờ, sổ sách để ràng buộc giáo viên, bắt giáo viên thực hiện một cách máy móc, đối phó. Tôi lấy ví dụ, một cô giáo ở một trường THCS nọ, cho biết các thầy/ cô lúc nào cũng phải duy trì 9 loại sổ sách để đáp ứng công việc quản lý của các cấp quản lý trong trường, từ Ban giám hiệu đến Công đoàn, Đoàn thanh niên trường… rồi từ tổ trưởng tổ chuyên môn cho đến Hội phụ huynh… Các loại sổ như sau: Sổ giáo viên chủ nhiệm, Sổ lịch báo giảng, Sổ ghi đầu bài, Sổ dự giờ, Sổ mượn thiết bị dạy học, Sổ theo dõi học sinh, Sổ họp tổ chuyên môn, Sổ họp Hội đồng và cuối cùng là Giáo án. Mà yêu cầu đối với các loại sổ đó là phải luôn “vở sạch chữ đẹp” để kiểm tra và báo cáo cấp trên, để tính điểm thi đua. Có những cuốn sổ sai một chữ, gạch xóa một chữ cũng bị bắt phải viết lại cả trang. Riêng giáo án, mặc dù các thầy/cô soạn và dạy hằng ngày bằng giáo án điện tử, nhưng vẫn phải in ra giấy trắng mực đen để nhà trường kiểm tra, hoặc nộp cho đoàn kiểm tra khi họ đến “công tác” ở trường.

Thiết nghĩ, trong khi phải lo soạn bài lên lớp, đọc thêm, lo chủ nhiệm học sinh, lo trả lời các cuộc điện thoại của phụ huynh, lo chấm bài chấm vở và hàng ti tỉ các công việc dân sự hàng ngày… thì việc nhớ và hoàn thành các cuốn sổ chồng chéo và lắt nhắt kia, các thầy cô không phát ốm phát điên mới lạ!

Tại sao ngành giáo dục cứ tự nghĩ ra các cách để trói chân nhau như thế? Trong khi đó, làm thế nào để tạo ra một không khí vui vẻ, thân tình, hào hứng cho việc dạy, việc tự học thêm, đọc thêm, tự trau dồi kiến thức để nâng cao hiệu quả giảng dạy cho giáo viên thì không được tính đến hoặc tính đến một cái lầm lạc.

Thứ nữa, có một điều không thể không nói ra: môi trường nhà trường hiện nay bị nhiễm rất nhiều “chất độc” trong đời sống tinh thần chung của nhà trường và trong nhân cách của giáo viên. Môi trường cạn khô nhân tính sẽ sinh ra những thứ bệnh ích kỷ, ti tiện, thậm chí độc ác. Điều báo động nhất đó là tình trạng mất dân chủ ở nhà trường. Khi ông/ bà Hiệu trường vừa đứng đầu chính quyền vừa đứng đầu chi bộ đảng, tự cho mình cái quyền làm “vua con”, đe nẹt giáo viên, tự tư tự lợi, kéo bè kéo cánh, ai biết lấy lòng thì được ban phát quyền lợi, ai không biết lấy lòng hoặc phản ứng lại thì bị triệt hạ, thậm chí bị truy bức, khủng bố tinh thần… Nhìn từ đội ngũ giáo viên, về cơ bản bị tê liệt ý thức phản biện, đa số nhẫn nhịn, cam chịụ. Một số người thi nhau nịnh nọt, lấy lòng cấp trên; tranh khôn tranh lợi để chạy điểm thành tích, đánh mất dần nhân cách. Có những thầy cô vốn tính tình khảng khái, giàu tự trọng, giỏi chuyên môn, không a dua theo đám đông… thì bị phê bình, kiểm điểm, trù dập. Một số họ chọn cách thúc thủ, mũ ni che tai. Một số phản ứng, chống đối, thậm chí manh động, không tự kiểm soát được. Một số phẫn chí bỏ nghề. Đó là thực trạng đáng buồn ở nhiều trường học hiện nay.

Trong một môi trường như vậy, con người có tốt bằng mấy cũng dần dần bị tác động. Từ một người hiền lành nhân hậu dần dần cũng phải xù lông nhím lên, đành hanh lên, nanh nọc lên… để mà đối phó với cái xấu cái tệ, cái ác. Từ một người vốn chính trực, nay thấy sự chính trực cũng chẳng để làm gì, chỉ chuốc họa vào thân, nên cũng chọn cách mặc kệ sự đời… Một nghịch lý đau lòng là lẽ ra nhà trường phải là nơi giàu nhân tính nhất nhưng lại không ít nơi rơi vào tình trạng khô kiệt nhân tính, nơi không có khả năng dung dưỡng mầm thiện, vun bồi tính thiện, mà lại có lợi cho cái xấu cái ác nảy nở, hoành hành.

Chưa hết! Hiện nay công cuộc cải cách giáo dục đang tiến hành tập trung vào hai việc: triển khai Sách giáo khoa mới và cách dạyhọc mới, kèm theo đó là đòi hỏi phải bồi dưỡng chuyên môn mới cho đội ngũ giáo viên. Cho đến thời điểm này, công cuộc biên soạn Sách giáo khoa mới và cách dạy mới, thi cử mới… đang vẫn như gà mắc tóc, dần lộ ra những lỗ hổng chết người. Một trong nhiều ví dụ: Khi lựa chọn 1 trong 3 bộ Sách giáo khoa để học, thì đâu phải mỗi trường được chọn, có khi cấp quản lý tỉnh hay huyện chọn hộ theo cách áp đặt; ngay cả mỗi trường được chọn ở địa phận mỗi tỉnh, mỗi huyện, mỗi xã khác nhau thì rồi dẫn đến chỉ đạo thi cử thế nào, tổ chức ra đề chấm điểm ra sao?… Thật là thiên nan vạn nan.

Để cho ngành giáo dục phải lâm vào tình trạng rối loạn như hiện nay, là nguyên nhân của mấy chục năm nay tích tụ qua mấy đời Bộ trưởng, mà hiện nay Bộ trưởng mới đang lãnh đủ hậu quả và đang cố gắng tháo gỡ từng nút…

Tất cả những điều vừa nói ở trên kia có nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân chính là cách quản lý giáo viên, từ Bộ trở xuống các cấp, dưới cùng là mỗi nhà trường. “Xin đừng hót những lời chim chóc mãi” (Nguyễn Duy). Phải nhìn thẳng vào sự thật đau lòng đang diễn ra hằng ngày ở mỗi mái trường thân yêu và khốn khổ của chúng ta để chung sức vãn hồi, xây đắp…

Ngày 5.10.2022

VĂN GIÁ/ Văn Nghệ