LÊ NGỌC TÚ

Trong khu vườn văn học đương đại Việt Nam, Hồ Thị Ngọc Hoài (sinh năm 1972) xuất hiện như một đóa hoa lặng lẽ tỏa hương, kết tinh từ cái nắng gió của xứ Nghệ và sự năng động của vùng đất Sài Gòn. Bà không phải là một hiện tượng ồn ào, mà là một cây bút bền bỉ, đa tài và giàu nội lực.

Hành trình của bà là hành trình của một người con gái Nghệ An mang theo hành trang văn hóa quê nhà, của một nhà giáo dạy văn thấm đẫm tri thức, bước vào thế giới sáng tạo đa chiều: từ đỉnh cao của truyện ngắn đương đại với giải thưởng uy tín đến những thử thách đầy tham vọng của tiểu thuyết lịch sử, và cả những rung cảm tinh tế trong thơ ca, hội họa. Chân dung bà hiện lên qua trang viết, vì thế, là chân dung của một tâm hồn phức điệu, luôn trăn trở giữa quá khứ và hiện tại, giữa cái riêng tư và cái cộng đồng.

Chất liệu nuôi dưỡng tâm hồn văn chương

Mọi hành trình đều bắt đầu từ một điểm xuất phát, và với Hồ Thị Ngọc Hoài, điểm xuất phát ấy chính là mảnh đất Nghệ An đầy nắng và gió Lào. Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất "địa linh nhân kiệt", nơi sản sinh ra biết bao anh hùng, danh nhân văn hóa, hồn văn của bà thấm đẫm tính cách con người xứ Nghệ: kiên nghị, trung hậu, giàu truyền thống hiếu học và một đời sống nội tâm sâu sắc.

Những ký ức tuổi thơ với đồng ruộng, với sông, biển, với những con người lam lũ mà chân chất đã trở thành mạch nguồn cảm hứng vô tận, âm thầm chảy trong nhiều trang viết sau này của bà. Có lẽ, chính cái nền tảng văn hóa vững chắc ấy đã cho bà một bản lĩnh để bước vào đời sống văn chương mà không dễ dàng bị cuốn theo các trào lưu nhất thời.

Nhà văn Hồ Thị Ngọc Hoài.

Con đường đưa bà đến với văn chương một cách chuyên nghiệp có lẽ được rẽ lối từ chính nghề nghiệp cao quý: giáo viên dạy văn. Đứng trên bục giảng, truyền cảm hứng về cái đẹp của ngôn từ cho các thế hệ học trò, bà không chỉ dạy văn mà còn sống với văn. Nghề dạy học rèn cho bà một khả năng cảm thụ tinh tế, một tư duy phân tích sâu sắc và một tình yêu mãnh liệt với sức mạnh biểu đạt của tiếng Việt. Đó là hành trang vô hình nhưng vô giá, giúp những sáng tác của bà sau này luôn có chiều sâu nội tại và một sự trau chuốt cần thiết.

Hành trình vào Nam và bước ngoặt sáng tạo

Bước ngoặt lớn trong cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Thị Ngọc Hoài là quyết định chuyển vào TP Hồ Chí Minh sinh sống và làm việc sau năm 2000. Đây không đơn thuần là một sự thay đổi địa lý, mà là một cuộc chuyển mình đầy táo bạo. Từ không gian văn hóa truyền thống, bước vào trung tâm văn hóa - kinh tế năng động bậc nhất cả nước, bà đứng trước một thế giới quan đa diện, phức tạp và đầy biến động.

Việc đầu quân cho NXB Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh đã mở ra cho bà một chân trời mới. Ở vị trí của một người làm công tác xuất bản, bà có cơ hội được tiếp xúc với muôn vàn luồng tư tưởng, các cây bút trẻ đầy nhiệt huyết và những xu hướng văn học mới nhất. Công việc này vừa cho bà một cái nhìn thực tế, "trong cuộc" về thị trường sách, vừa mang lại cho bà tư thế của một người "chiêm nghiệm", quan sát và thấu hiểu những vận động thầm lặng của đời sống văn học. Sự va đập giữa chất Nghệ An kiên định và sự năng động của Sài Gòn đã tôi luyện nên một Hồ Thị Ngọc Hoài có tầm vóc và bản lĩnh văn chương riêng biệt.

Ngòi bút đa diện: Từ đỉnh cao truyện ngắn đến những rung cảm thi ca, hội họa

Sáng tác của Hồ Thị Ngọc Hoài là một thế giới đa diện, nơi bà tự do thể hiện mình qua nhiều hình thức nghệ thuật khác nhau. Nếu phải chọn một thể loại làm nên tên tuổi của Hồ Thị Ngọc Hoài, đó chắc chắn là truyện ngắn. Và dấu ấn quan trọng nhất khẳng định vị thế của bà chính là việc đoạt giải Quán quân Cuộc thi truyện ngắn Báo Văn nghệ (Hội Nhà văn Việt Nam) năm 2007 với tác phẩm "Thung Lam". Truyện ngắn "Thung Lam" là một minh chứng cho tài năng và phong cách của bà.

Như nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đã phân tích: "Thung Lam" không phải là một câu chuyện giật gân, kịch tính. Sức mạnh của nó nằm ở sự tinh tế trong phân tích tâm lý nhân vật và chất thơ tỏa ra từ những chi tiết đời thường nhất. Bà khéo léo dẫn dắt người đọc vào thế giới nội tâm đầy những xáo động, những khao khát thầm kín và cả những nỗi đau được giấu kín dưới vẻ ngoài bình lặng.

Ngôn ngữ của bà trong truyện ngắn này, cũng như trong nhiều truyện khác, là thứ ngôn ngữ giản dị nhưng được chắt lọc kỹ lưỡng, giàu sức gợi và đầy cảm xúc. Giọng điệu trữ tình, sâu lắng, đậm chất nữ tính trở thành điểm nhấn riêng, tạo nên sự khác biệt cho ngòi bút Hồ Thị Ngọc Hoài giữa một rừng truyện ngắn đương đại.

Ngoài văn xuôi, Hồ Thị Ngọc Hoài còn tìm thấy tiếng nói riêng trong thơ ca và hội họa. Thơ bà là nơi chứa đựng những rung cảm tức thời, những suy tư triết lý về cuộc đời được cô đọng lại trong những vần điệu. Nếu văn xuôi cho bà không gian để dựng truyện, xây dựng nhân vật, thì thơ ca cho bà sự tự do tuyệt đối của cảm xúc. Có một mối liên hệ mật thiết giữa thơ và văn xuôi của bà: chất thơ thấm đẫm trong từng trang văn, làm cho những câu chuyện đời thường cũng trở nên lãng mạn và đẹp đẽ lạ thường.

Hội họa lại là một phương tiện biểu đạt khác. Những nét vẽ, những mảng màu là cách bà giải tỏa cảm xúc, ghi lại khoảnh khắc và nhìn ngắm thế giới bằng một con mắt khác - con mắt của hình khối và màu sắc. Sự đa dạng trong sáng tạo này cho thấy một tâm hồn nghệ sĩ luôn khao khát được biểu đạt và không ngừng tìm kiếm cái đẹp dưới mọi hình thức.

Bìa một tác phẩm của nhà văn Hồ Thị Ngọc Hoài.

Sự chuyển mình mạnh mẽ nhất trong sự nghiệp sáng tác của Hồ Thị Ngọc Hoài có lẽ là khi bà quyết định dấn thân vào mảnh đất đầy thử thách: tiểu thuyết lịch sử. "Dòng biên viễn" không chỉ là một tác phẩm quy mô lớn mà còn là một cuộc hành trình về nguồn, thể hiện trách nhiệm và tình yêu của bà với lịch sử dân tộc.

Bà chọn viết về Danh tướng Nguyễn Hữu Cảnh (1650 - 1700), nguyên danh là Nguyễn Hữu Kính - một nhân vật lịch sử có công lao to lớn trong công cuộc mở cõi về phương Nam của các Chúa Nguyễn. Tiểu thuyết tập trung khắc họa giai đoạn ông kéo quân về đóng ở Cù lao Sao Mộc, tức Cù lao Ông Chưởng, nay là xã Mỹ Hòa Hưng, thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Ông được coi là vị tướng mở cõi Nam Bộ với việc xác lập chủ quyền cho người Việt tại vùng đất Đồng Nai, Gia Định vào năm 1698…

Viết về nhân vật lịch sử Nguyễn Hữu Cảnh thời điểm như vậy đòi hỏi một khối lượng nghiên cứu công phu, một sự am hiểu sâu sắc về bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội đương thời. Hồ Thị Ngọc Hoài đã không chọn cách viết sử thi hoành tráng với những trận đánh kinh thiên động địa, mà đi sâu vào khắc họa thế giới nội tâm của nhân vật, những trăn trở, những quyết định khó khăn, và số phận của những con người nhỏ bé trong dòng chảy lịch sử vĩ đại.

“Bà chọn một lát cắt ngang (trong hành trình) của ông Chưởng (Nguyễn Hữu Cảnh) trong cuộc Nam chinh lần thứ hai, từ đó khơi gợi quá khứ dòng tộc, đan xen nhiều mối quan hệ. Dám chọn đoản khúc bi ai là cả một thử thách không hề nhỏ đối với người cầm bút, điều ấy thể hiện bản lĩnh cũng như nội lực sung mãn và thâm hậu của tác giả” (Nhà văn - Đại tá Nguyễn Minh Ngọc). Bà mang đến một góc nhìn nhân văn, xem lịch sử được làm nên từ máu, mồ hôi, nước mắt và cả những giấc mơ của con người.

"Dòng biên viễn" là minh chứng cho tham vọng và nội lực của một nhà văn nữ. Nó cho thấy bà không bằng lòng với những thành công ở thể loại ngắn mà luôn khao khát thử sức, vượt thoát khỏi vùng an toàn của chính mình để chinh phục những đỉnh cao mới. Tác phẩm này góp thêm một tiếng nói quan trọng vào mảng đề tài lịch sử, gợi nhắc về công lao của thế hệ thời mở đất, giữ yên bờ cõi… một chủ đề vẫn còn nhiều tiềm năng khai thác trong văn học Việt Nam.

Một giọng nói riêng, một hành trình bền bỉ

Hồ Thị Ngọc Hoài hiện lên trong trang viết của chính mình và qua những phân tích, là một nhà văn có một vị trí riêng, vững vàng.  Sức mạnh trong ngòi bút của bà không nằm ở sự ồn ào, phô trương, mà ở sự tinh tế, sâu lắng, ở khả năng thấu hiểu và diễn đạt những rung động tinh vi nhất trong tâm hồn con người. Dù viết về đề tài hiện đại hay lịch sử, chất liệu chính trong các tác phẩm của bà vẫn là con người với tất cả những phức tạp, đẹp đẽ và đáng thương của nó.

Trong dòng chảy của văn học đương đại, Hồ Thị Ngọc Hoài là một giọng nói nữ tính, trầm tư nhưng đầy bản lĩnh. Bà sáng tác bằng một thứ ánh sáng nội tâm rực rỡ, bằng vốn sống, bằng trải nghiệm và trên hết, bằng một tình yêu không bao giờ vơi cạn đối với tiếng Việt và con người Việt Nam. Hành trình văn chương của bà, vì thế, hứa hẹn còn nhiều bất ngờ và tiếp tục góp những viên gạch quý giá vào lâu đài văn học nước nhà.

Nguồn: Văn nghệ Công An.