Chiến thắng Điện Biên là một chiến thắng vĩ đại của chúng ta “Lừng lẫy Điện Biên chấn động địa cầu” (Tố Hữu). Chiến thắng đó làm rạng danh nước Việt trên thế giới. “Nước Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” (Nguyễn Đình Thi). Ngày 7 tháng 5 năm 1954, lá cờ Quyết chiến Quyết thằng bay trên nóc hầm tướng Đờ cát, ngày 12 tháng 5 Bác Hồ đã có bài thơ dài đăng trên báo Nhân Dân : “Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ”. Rồi sau đó Tố Hữu mới có bài thơ nổi tiếng “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”. Điện Biên còn được các nhà thơ, nhà văn Việt Nam nhắc đến nhiều trong các bài thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết. Điện Biên cũng được nhắc đến trong các cuốn sách của đại tướng Võ Nguyên Giáp và các tướng lĩnh, nhà báo của ta và phương Tây.

Nhà thơ Hữu Thỉnh trong buổi giới thiệu trường ca “Giao hưởng Điện Biên”, tại Hội Nhà văn Việt Nam, tháng 4.2024. Ảnh Thanh Bình

Năm nay kỉ niệm 70  năm ngày quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ, nhà thơ Hữu Thỉnh đã ở tuổi 82 vừa cho ra mắt tập trường ca “Giao Hưởng Điện Biên”. Đây là một cố gắng rất lớn, một  thành tựu mới đáng ghi nhận của nhà thơ.

Theo chúng tôi, có hai nhà thơ viết trường ca giàu thành tựu nổi bật  là Thanh Thảo và Hữu Thỉnh, trong đội ngũ  đông đảo các  nhà thơ chiến sĩ viết trường ca  như  Thu Bồn, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Đức Mậu, Nguyễn Trọng Tạo, Trần Anh Thái, Nguyễn Anh Nông, Nguyễn Quang Thuyên,…

Nhà thơ Hữu Thỉnh đã từng viết Đường tới thành phố (1979), Trường ca biển (1994),  Sức bền của đất (2004), Trăng Tân Trào (2016) và năm nay 2024 là trường ca Giao hưởng Điện Biên.

Một con số ấn tượng.

Khi đã viết và công bố nhiều trường ca, sẽ có nhiều kinh nghiệm tổ chức tác phẩm, nhiều kinh nghiệm xử lí đề tài, nhưng sẽ có một khó khăn  cực lớn là có thể cảm xúc sẽ không còn dồi dào, năng lực sáng tạo có thể không còn sung mãn. Liệu người viết có thể vượt qua được thử thách đó không? Chưa kể một khó khăn khác là : “Chiến thắng Điện Biên Phủ đã được các nhà quân sự, các sử gia, các nhà văn, nhà báo và nhất là những người trong cuộc nói tới rất nhiều rồi, khai thác dưới mọi khía cạnh rồi, đến lượt mình, liệu tôi còn có thể đem đến một cái gì mới?” (Lời tác giả).

Vượt qua tất cả những thách thức, khó khăn đó, nhà thơ khởi viết bản trường ca này ngày 7 tháng 5 năm 2023 và hoàn thành ngày 20 tháng 3 năm 2024, chưa đầy một năm, kịp chào đón 70  năm chiến thắng Điện Biên đang tới. Một cường độ làm việc cao, rất cao với người viết đã vào tuổi ngoài 80.

Trường ca gồm có 21 chương và 5 bình luận xen kẽ viết  bằng thơ về các sự kiện quan trọng. Theo tác giả, cảm hứng lớn là nhờ đọc cuốn sách “Điện Biên Phủ – điểm hẹn lịch sử” của Đại tướng Võ Nguyên Giáp do nhà văn Hữu Mai thể hiện. Hữu Thỉnh cũng nhiều lần trở lại Điện Biên và gặp gỡ một số nhân chứng. Điện Biên Phủ là một chiến dịch Lịch sử, nên nhà thơ muốn tái hiện trong trường ca của mình chính xác những chi tiết lịch sử. Với tinh thần như thế nên “các câu thơ ảo” vốn là điểm mạnh của tác giả đã nhường chỗ cho các câu thơ thực, trung thực với Lịch sử. Nhà thơ lo  lắng, băn khoăn “liệu tôi có thể đem đến một cái gì mới?”. Thưa, rất nhiều cái mới. Chưa kể  những câu thơ mới mẻ được viết với nhiệt huyết, với cảm hứng tri ân “Kính dâng hương hồn Đại tướng Võ Nguyên Giáp và thế hệ cha anh đã làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ”. Bạn đọc có thể thấy Bác Hồ, vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc  bí mật ra nước ngoài trong chương I “ Người ra trận đầu tiên”. Tư liệu này mới được công bố năm 1995.   Những câu thơ ảo quen thuộc gợi cảm  của ngòi bút  tài hoa Hữu Thỉnh: Bác lẫn vào mây, mây lẫn núi/dốc dài dép mỏng bước du xuân/Việt Bắc tiễn người chim náo nức/biên giới ngày qua lại xích gần.

Sẽ gặp  hình ảnh sinh động của nhà thơ Chính Hữu (chương VIII) cùng với các văn nghệ sĩ  khác trong  kháng chiến mà  ông gặp gỡ như Nguyễn Tuân, Trần Đăng, Nguyễn Huy Tưởng, Thâm Tâm,… Cũng có thể thấy cảnh chiến sĩ đọc thơ Bác trước khi nổ súng (chương X), gặp “Người đóng cối xay bên đường 41”, người tham gia “đánh Điện Biên theo cách của mình” (chương XIII). Và  thấy  “Làng phản chiến bên bờ sông Nậm Rốm” (chương XVI). Mặc dù những chi tiết, nhà thơ căn cứ vào cuốn sách dịch “Tướng Nava với trận Điện Biên Phủ”, nhưng số phận của những người lính Pháp nhiều quốc tịch khác nhau cùng với người phụ nữ Việt có tên Lò Thị Trinh được diễn tả bằng những câu thơ cảm động. Trong chương XVII “ Những bí mật trên đồi A1”, nhà thơ viết về người chiến sĩ thầm lặng phá bom lấy thốc nổ và điểm hỏa tấn bộc phá dưới hầm sâu Nguyễn Văn Bạch.

Chương XX, tác giả viết về những nhạc sĩ, nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhà lãnh đạo  Lương Ngọc Trác, Đỗ Nhuận, Hoàng Vân, Thái Duy, Thép Mới, Vũ Cao, Văn Phác, Phác Văn, Mạc Ninh, Trần Độ, Nguyễn Bích, Mai Văn Hiến,  Nguyễn Sáng, Tố Hữu, Hữu Mai, Trần Dần. Chương này như một bảng vàng ghi danh những đóng góp của văn nghệ sĩ với tên chung “Binh chủng tinh thần”.

Trong 5 bình luận bằng thơ xen kẽ các chương, chúng tôi muốn lưu ý bạn đọc bình luận thứ nhất về tướng Na Va: Ông đích thân kiểm tra từng cứ điểm/ Ngó nghiêng từng lỗ châu mai/ ông hài lòng vỗ vai binh lính/ chụp ảnh chung bên khẩu pháo nòng dài/ Đêm sập xuống. Sâm panh sủi bọt/ cây no en nhấp nhánh đèn mầu/ xung quanh ông những sĩ quan cấp dưới/ chạm li rồi tâng bốc lẫn nhau.

Nhà thơ bình luận khá khách quan, hiền lành và đúng mực. Chúng ta hãy xem Bác Hồ bình luận 1954: Chúng khoe rằng: “Kế hoạch Na-va/ Thật là mạnh dạn và tài hoa./ Phen này Việt Minh phải biết tay,/ Quan thầy Mỹ thì vui lòng thay!”/ Các báo phản động khắp thế giới/ Inh ỏi tâng bốc Na-va tới.[  ]/ “Mình có thầy Mỹ lo cung cấp;/ Máy bay cao cao, xe tăng thấp,/ Lại có Na-va cùng Cô-nhi,// Những tay tướng giỏi nắm chỉ huy./ Chúng mình chuyến này nhất định thắng,/ Việt Minh ắt thua chạy quýnh cẳng”.[  ]/ Quân giặc chống cự tuy rất hăng,/ Quân ta anh dũng ít ai bằng./ Na-va, Cô-nhi đều méo mặt,/ Quân giặc tan hoang, ta vây chặt,- (Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ).

Nhà phê bình Vũ Nho – tác giả bài viết

Dẫn ra điều này chúng tôi  muốn chứng minh rằng nhà thơ Hữu Thỉnh đã tìm cách thể hiện mới và khác, mang bản sắc  riêng của mình đối với một sự kiện.

Đánh giá khái quát về tập trường ca này, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho rằng: “Tất cả chương hồi, câu chuyện, sự kiện cơ bản ở vùng miền núi Tây Bắc đến các nhân vật đã được nhà thơ Hữu Thỉnh tái hiện sinh động, sâu sắc và kỳ vĩ”.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa  đánh giá: “nhà thơ Hữu Thỉnh đã một mình mở một trận Điện Biên Phủ bằng văn chương, thơ Hữu Thỉnh luôn luôn có một giọng điệu riêng không lẫn với ai”.

Nhà thơ Nguyễn Đức Mậu, người cũng đã từng viết trường ca thì  nhận định : “Với độ lùi 70 năm, được chiêm nghiệm sâu sắc, tác phẩm là ngọn lửa nhiệt huyết, bền bỉ lan tỏa sức mạnh yêu nước của người Việt. 21 chương là 21 con dốc gian nan với chính tác giả, thử thách sức bền của cây bút”. (Dẫn theo tường thuật của Thanh Bình – Ra mắt trường ca Giao hưởng Điện Biên của nhà thơ Hữu Thỉnh, vanvn.vn).

Có thể nói đây là một cố gắng mới vượt bậc, thành công mới to lớn của nhà thơ Hữu Thỉnh.

Nếu có chút lăn tăn thì  đó là chuyện dẫn sai một từ  bản dịch thơ Bác ở trang 17. Cũng thiếu chính xác một từ trong  trích câu thơ của Nguyễn Đình Thi ở trang 68. Trang 84 có dòng thơ “Thiếu thuốc lục phân rơi”. Phải là phân dơi mới đúng. “Theo kết quả phân tích của các nhà khoa học, trong phân của loài dơi có chứa rất nhiều muối kali nitrate hay còn được gọi là diêm tiêu. Hóa chất này là thành phần chính trong nhiều loại phân bón. Đồng thời, nó cũng được sử dụng để làm thuốc nổ và ngòi nổ” ( Nguồn: Toplist).  Và tất nhiên, ưu tiên cho thơ viết về người thật, việc thật nên một đôi chỗ  thơ có tính chất “diễn ca”, kể chuyện “nôm na”. May mà những câu như thế không nhiều, nếu được gia công, trau chuốt hơn, ảo hơn, thì tốt biết bao.

Bảy mươi năm Điện Biên Phủ chiến thắng giặc Pháp. Cũng là 51 năm Điện Biên Phủ trên không chiến thắng máy bay Mĩ trên bầu trời Hà Nội. Điện Biên  là một mốc son chói lọi trong chiến công của dân tộc cùng với chiến công Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa,.. mãi mãi âm vang.

Thật tự hào với chiến thắng Điện Biên. Như bốn câu thơ đề từ của tác giả Hữu Thỉnh và được trích trang trọng trên bìa 4:

Điện Biên Phủ từng giờ từng phút/Đang gửi đi thông điệp khắp hành tinh/ những lời hịch của tự do, độc lập/ những khát khao cháy bỏng hòa bình.

“Giao hưởng Điện Biên” đang góp âm thanh hùng tráng vào bản hùng ca Đại hợp xướng –  ca ngợi đất nước, ca ngợi khát vọng hòa bình của dân tộc,  thật vô cùng kịp thời, có ý nghĩa to lớn, có giá trị lâu dài.

VŨ NHO