TIN TỨC

Băn khoăn trên “con đường di sản…”

Người đăng : nguyenhung
Ngày đăng: 2022-04-02 21:52:13
mail facebook google pos stwis
785 lượt xem

NGÔ ĐỨC HÀNH

Sau Tết Nhâm Dần tôi có chuyến du xuân miền Trung, nơi có Con đường di sản kết nối 8 Di sản vật thể và phi vật thể của nhân loại. Thiên nhiên khắc nghiệt, mưa chồng mưa, lũ chồng lũ... nhưng miền Trung được giao “sứ mệnh” ôm vào lòng mình biết bao giá trị. Chưa đâu nhiều di sản vật thể và phi vật thể của thế giới nhiều như miền Trung.

Hiện nay Việt Nam có 8 Di sản vật thể được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) vinh danh: Quần thể di tích cố đô Huế; Khu phố cổ Hội An; Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam); Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội); Thành nhà Hồ (Thanh Hóa); Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) – được vinh danh 2 lần; Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình) – được vinh danh 2 lần; Quần thể danh thắng Tràng An - Ninh Bình (Ninh Bình). Trong đó khu vực miền Trung có 5/8 di sản.

UNESCO cũng đã ghi danh 14 di sản của Việt Nam vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, bao gồm: Nhã nhạc - Nhạc Cung đình Triều Nguyễn; Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên; Dân ca Quan họ Bắc Ninh; Hát Ca Trù;  Hội Gióng ở Đền Phù Đổng và Đền Sóc; Hát Xoan Phú Thọ; Tín ngưỡng Thờ cúng Hùng Vương; Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ; Dân ca Ví, Giặm; Nghi lễ và trò chơi Kéo co; Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt; Nghệ thuật Bài Chòi ở Trung Bộ; Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái; mới đây nhất là Nghệ thuật Xòe Thái. Miền Trung giữ 3/14 di sản.

Đồng thời, UNESCO cũng đã công nhận Việt Nam hiện nay có 07 di sản tư liệu nhân loại. Trong đó có 03 di sản cấp độ thế giới là: Mộc bản Triều Nguyễn; 82 Bia đá các khoa thi tiến sĩ triều Lê - Mạc 1442 -1779; Châu Bản Triều Nguyễn và 4 Di sản cấp độ Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương là: Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm; Mộc bản Trường học Phúc Giang; Văn thơ, kiến trúc cung đình Huế; Hoàng hoa sứ Trình đồ (Hà Tĩnh). Miền Trung lưu giữ 4/7 di sản.

Ngoài ra, các di tích được xếp hạng cấp quốc gia, cấp tỉnh ở khu vực miền Trung nhiều khó kể hết. Các lễ hội văn hóa dân gian cũng vậy. Nói về giá trị của hệ thống Di sản văn hóa, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc cuối năm 2021, trong bài phát biểu tâm huyết của mình, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhận định: “Đó là một tài sản vô cùng quý báu do Tổ tiên, cha ông ta mấy nghìn năm để lại, không phải nơi nào cũng có được”. “Chúng ta có trách nhiệm phải giữ gìn, trân trọng và phát huy. Nếu không là chúng ta có tội với lịch sử, là vong ân bội nghĩa với Tổ tiên, cha ông chúng ta…”. Tổng Bí thư coi đó là “sức mạnh mềm” của văn hóa Việt Nam, góp phần nâng cao sức mạnh tổng hợp quốc gia trong thời đại mới.

Vậy, làm sao “phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của các vùng, miền, của đồng bào các dân tộc, kết hợp với tiếp thu tinh hoa văn hóa của thời đại” để chấn hưng và phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam? Nói thì dễ, làm thường khó. Biến nghị quyết thành các chương trình đã khó, chương trình thành hành động còn khó hơn nhiều. Không ít ý kiến cho rằng dường như chúng ta cứ nhăm nhăm làm hồ sơ trình để trình các cấp có thểm quyền công nhận di sản thế giới, di sản cấp quốc gia, cấp tỉnh… Nhưng khi được công nhận là di sản, di tích rồi thì làm thế nào để bảo tồn, phát huy giá trị vẫn là câu hỏi khó.

Con đường di sản miền Trung đã từng trở thành một chương trình du lịch do Tổng cục du lịch Việt Nam phát động. Ý tưởng của Con đường di sản nhằm kết nối các di sản thế giới tại miền Trung, bao gồm: Thành Nhà Hồ (Thanh Hóa);Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình); cố đô Huế với hai di sản là Quần thể di tích Cố đô Huế và Nhã nhạc cung đình Huế; tỉnh Quảng Nam với hai di sản là: Thánh địa Mỹ Sơn và Đô thị cổ Hội An. Đồng thời, Con đường di sản miền Trung còn kết nối với hai di sản thế giới khác là cố đô Luang Prabang (Lào) và quần thể Angkor Wat (Campuchia). Chương trình này kết hợp thành một chương trình hợp tác du lịch lớn hơn là “Lào, Campuchia, Việt Nam: 3 quốc gia, một điểm đến”. Tức là ý tưởng mang tầm khu vực, trong thời đại liên kết, chuỗi giá trị, chứ không hề đơn giản. Thực tế, Con đường di sản miền Trung mới dừng trên ý tưởng.

Gần 30 năm kể từ ngày di sản đầu tiên (Quần thể di tích cố đô Huế) được UNESCO vinh danh năm 1993, đến nay Việt Nam vẫn chưa có được mô hình quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản phù hợp, vẫn “hồn ai nấy giữ”, “mạnh ai nấy làm” theo từng địa phương. Thế mạnh di sản không chỉ chưa được khai thác, phát huy đúng tầm mà còn rơi vào tình trạng báo động vì thiếu sự quản lý thống nhất, dẫn đến nhiều hệ lụy phát sinh trong công tác bảo tồn, khai thác di sản.

Không thể phủ nhận nguồn lợi từ di sản mang đến cho sự tăng trưởng kinh tế của địa phương. Người dân tại khu vực có di sản cũng có điều kiện cải thiện đời sống nhờ tham gia các dịch vụ du lịch, khôi phục làng nghề thủ công sản xuất vật phẩm lưu niệm có giá trị... Mặc dù vậy, việc khai thác, bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di sản thế giới ở Việt Nam đang đối mặt với những thách thức không nhỏ, trước hết là môi trường bị suy thoái do tư duy “duy kinh tế” đối với di sản. Nhiếp ảnh gia Minh Hải, người chuyên sáng tác về di sản, từng tổ chức hai triển lãm ảnh cá nhân, từng than phiền: “Đi đến nơi mới thấy xót vì các địa phương “bóc lột” di sản, chưa có tầm nhìn dài hạn, nhất là môi trường chưa được quan tâm, động vật hoang dã còn bày bán công khai, ý thức pháp luật của du khách, dân bản địa còn chưa cao”.

Năm 2017, Chính phủ đã có Nghị định 109/2017/NĐ-CP quy định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam. Quy định rõ trách nhiệm của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch; các Bộ, các cơ quan ngang Bộ; UBND cấp tỉnh; Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia. Tuy nhiên, hiện nay các quy định, quy chế quản lý, bảo tồn, phát huy di sản thế giới ở nước ta còn thiếu, chưa đồng bộ. Ví dụ một số nơi chưa có kế hoạch quản lý tổng hợp theo Hướng dẫn thực hiện Công ước Di sản thế giới năm 1972.

Một thực tế dễ nhận thấy là hầu hết các di sản ở Việt Nam đã có quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị, được quan tâm tu bổ, bảo quản, chống xuống cấp, giữ gìn môi trường, cảnh quan thiên nhiên… Bên cạnh quy chế quản lý, bảo tồn còn thiếu và chưa đồng bộ là mô hình quản lý các di sản rất khác nhau, việc phân cấp, giao trách nhiệm cho các đơn vị quản lý còn nhiều bất cập, chưa tương xứng với tầm vóc các di sản thế giới. Chẳng hạn: Bộ máy quản lý di sản Vịnh Hạ Long, Phong Nha - Kẻ Bàng, Cố đô Huế, Hoàng thành Thăng Long… thì do UBND tỉnh, TP trực tiếp quản lý; Ban Quản lý Di sản Phố cổ Hội An thì trực thuộc TP Hội An; Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn lại trực thuộc UBND huyện Duy Xuyên (Quảng Nam); còn Thành nhà Hồ lại thuộc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa... Lại có nhiều di sản vừa Sở chuyên môn vừa chính quyền địa phương cùng quản lý... Sự thiếu thống nhất trong quản lý trên đây dẫn đến nhiều vấn đề như sự phối hợp giữa các đơn vị trực tiếp quản lý di sản với các cơ quan chức năng còn lỏng lẻo; quy định quản lý, sử dụng nguồn thu, cơ cấu chi cho di sản không nơi nào giống nơi nào… Ở “vi mô”, có hiện tượng địa phương nào có di sản, thì xem như là của Trời cho “nhà” mình, và “bo bo” giữ, độc chiếm khai thác theo ý mình, thậm chí còn mang tư tưởng ăn xổi ở thì, chưa kể việc tự ý thay đổi nguyên trạng nguyên gốc trong công tác bảo tồn.

Các chuyên gia về bảo tồn di sản cho rằng, mỗi di sản thế giới có đặc thù riêng song rất cần sự thống nhất trong quản lý, điều hành, cần có quy chế quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị các khu di sản thế giới. Nếu biết liên kết, tạo thành một thể thống nhất thì Con đường di sản miền Trung mới thực sự thành “đường”, hoặc “xa lộ”, giá trị mới được phát huy. Đã đến lúc, phải xóa bỏ tư duy di sản ở đâu thì ở đó hưởng lợi. Phải thấy rõ di sản là của chung, là “của để dành” ông cha để lại cho con cháu nước Việt.

Để quản lý, bảo tồn và phát huy tốt một di sản văn hóa đòi hỏi phải có sự thống nhất điều hành của một cấp quản lý hành chính nhà nước nhất định, toàn diện và trực tiếp, đủ sức làm “nhạc trưởng” để gắn kết được các Nhà: Nhà quản lý (chính quyền ngành, lãnh thổ), nhà khoa học và người dân (vùng có di sản). Dẫu, nói về “nhạc trưởng” thì không ai không nhận ra đó là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch. Và như thế, những băn khoăn lo lắng trên Con đường di sản miền Trung, đâu phải chỉ dành cho miền Trung?

Nguồn Văn nghệ số 12/2022

Bài viết liên quan

Xem thêm
Tiểu thuyết lịch sử Từ trường hợp nhà văn Hoàng Quốc Hải
Những năm gần đây, vấn đề Nghiên cứu và giảng dạy văn học về đề tài lịch sử dân tộc đang ngày càng trở nên bức thiết với đời sống xã hội nói chung và chuyên ngành Khoa học Xã hội và Nhân văn nhằm góp phần bồi dưỡng kiến thức lịch sử một cách có hệ thống từ lăng kính văn học, từ các tác phẩm văn học viết về đề tài lịch sử dân tộc.
Xem thêm
Văn học mạng đang đánh mất giá trị tốt đẹp của văn chương
Sự xuất hiện của mạng Internet đã mở ra cánh cửa giúp những người viết trẻ sớm được độc giả đón nhận. Tuy nhiên, xu thế phát triển văn học mạng lại đặt ra nhiều băn khoăn, cần có giới hạn nào cho những sáng tạo để không quá dễ dãi và đánh mất giá trị tốt đẹp của văn chương?
Xem thêm
Thơ phổ nhạc có lợi ích gì cho nhà thơ?
Xưa nay, thơ phổ nhạc không xa lạ với đời sống sáng tạo, biểu diễn và thụ hưởng ca khúc. Có không ít nhà thơ luôn lấy làm hãnh diện vì có nhiều bài thơ được phổ nhạc. Thậm chí, những tuyển tập thơ phổ nhạc do chính nhà thơ tự in ấn cũng đã xuất hiện như một niềm vui đích thực. Tuy nhiên, thơ phổ nhạc có lợi ích gì cho nhà thơ thì vẫn là câu chuyện tế nhị.
Xem thêm
Tiểu thuyết lịch sử Trưng Nữ Vương - Bản hùng ca độc lập dân tộc
Trong lịch sử dân tộc, Hai Bà Trưng có một vị trí hết sức đặc biệt. Hai Bà Trưng đã tiến hành lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành độc lập dân tộc (40-43), được dân chúng suy tôn là Trưng Nữ Vương. Các sử sách về sau trong đó có cả sử Trung Quốc đều ghi chép về sự kiện này. Hiện trên cả nước có rất nhiều về đình, đền, chùa, miếu thờ phụng, tôn vinh công trạng của Trưng Nữ Vương cùng các tướng của bà. Đây cũng là đạo lý uống nước nhớ nguồn, biết ơn với các tiền nhân của dân tộc của nhân dân ta. Tiểu thuyết lịch sử Trưng Nữ Vương của nhà văn Phùng Văn Khai được viết trong bối cảnh ấy. Đã như bản hùng ca về độc lập dân tộc từ cách đây gần 2.000 năm.
Xem thêm
Cái “Chuẩn” hình thức sách văn học
Bài đăng Văn nghệ số 21/2023
Xem thêm
Những cảm nhận Sài Gòn
Bài đăng Văn nghệ số 17+18/2020
Xem thêm
Cần gì để văn học trẻ Việt Nam vươn ra thế giới?
Đó là một trong những câu hỏi lớn được đặt ra và mổ xẻ đầy sôi nổi trong buổi cà phê học thuật nhân văn chủ đề Văn học trẻ Việt Nam trong dòng chảy giao lưu quốc tế chiều 25-3.
Xem thêm
Học văn thời công nghệ số
Bài viết của GS.TS Huỳnh Như Phương
Xem thêm
Tết – không thể cắt nghĩa
Trong một năm, người Việt của chúng ta có rất nhiều cái Tết, nhưng nếu chỉ nói một từ Tết thôi, thì gần như bất kể, ai cũng nghĩ đó là Tết Nguyên đán.
Xem thêm
Hồi ký dễ viết - khó hay
Hồi ký Gánh gánh… gồng gồng… của đạo diễn Xuân Phượng vừa được NXB Tổng hợp TPHCM tái bản lần thứ 5.
Xem thêm
Lòng tri ân luôn là giá trị bất biến
Bài đăng Văn nghệ số 53/2022
Xem thêm
Một năm cũ mèm dạy ta điều gì?
Một năm cũ mèm dạy ta điều gì?
Xem thêm
Văn chương Việt Nam 2022 – Một góc nhìn
Tôi có thói quen ghi lại những sự việc, những hiện tượng văn học trong năm, trước hết là để làm tư liệu và để chia sẻ với bạn văn đôi điều, bởi 2022 đã là quá vãng và sẽ qua đi mãi mãi. Dẫu thế nào, dưới một góc nhìn riêng, những gì ghi nhận được luôn là chủ quan và phiến diện.
Xem thêm
‘Nhà thơ thế giới’ và những trò bịp trong văn nghệ
Hiện tượng tôn vinh “nhà thơ thế giới” Tống Thu Ngân không phải là cá biệt, trong đời sống văn học nghệ thuật hiện nay. Những cái bẫy lừa bịp như thế đang giăng ra khắp mọi nơi.
Xem thêm
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: Nghĩ về câu lạc bộ thơ
Không phải đến khi có những bàn luận về các câu lạc bộ văn chương trên mạng xã hội tôi mới nghĩ về một trong những hình thức sinh hoạt xã hội này. Mà tôi đã nghĩ đến câu lạc bộ đã nhiều năm nay. Và có lẽ từ khi một số nhà thơ cho rằng: thơ câu lạc bộ sẽ giết chết thơ.
Xem thêm