TRẦN THỊ KIM ĐÔNG

(Vanchuongthanhphohochiminh.vn) - (Đọc “Chất vấn thói quen” của nhà thơ Phan Hoàng) - Tôi nhận được thư mời của Ban Tổ chức buổi Giao lưu - Tặng sách vào buổi chiều hôm nay (16/11) tại tư dinh của họa sỹ Nguyễn Đình Ánh ở Việt Trì, Phú Thọ. Ban Tổ chức có nhã ý mời tôi phát biểu ở buổi gặp mặt. Thật vinh dự nhưng quá khó với tôi: Lại phải xây dựng thói quen “Biến không thành có, biến khó thành dễ, biến cái không thể thành cái có thể…” như Thủ tướng Phạm Minh Chính thường nói!

“Chất vấn thói quen” và các tập thơ khác của Phan Hoàng

Tác phẩm “Chất vấn thói quen” gồm hai phần (Tác phẩm và Tiếng nói tri âm). Tập thơ “Chất vấn thói quen” xuất bản năm 2012, gồm 36 bài thơ, đã được nhận các giải thưởng: Giải thưởng Hội Nhà văn thành phố Hồ Chí Minh (2012), tặng thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam (2012), Giải thưởng Nghệ thuật Danube của Hunggary (2023). Tập thơ đã được chuyển ngữ gần 20 thứ tiếng. Đúng như nhận định của giáo sư - dịch giả Hunggary HaimosiSandon trong lễ trao giải: “Tác phẩm đã đưa ra những vấn đề cốt lõi và quan trọng trong cuộc sống đương đại, đó chính là mối quan hệ giữa hiện đại và truyền thống. Nhà thơ Phan Hoàng đã có cách nhìn sâu sắc và thể hiện độc đáo mối quan hệ ấy bằng cách chất vấn. Không chỉ ở Việt Nam mà tại nhiều nước, mọi người đều rất trân trọng giá trị truyền thống. Thế nên, khi sống ở thời hiện đại, chúng ta cần chất vấn những thói quen, chất vấn truyền thống để tìm ra những điều mới mẻ hơn, đẹp đỡ hơn, rồi cống hiến cho xã hội”. Đó là những nhận xét công bằng và chính xác về tập thơ. Trở lại tập thơ “Chất vấn thói quen”, tôi muốn bắt đầu từ cuộc phỏng vấn giữa nhà văn Nguyễn Tham Thiện Kế và nhà thơ Phan Hoàng. Người phỏng vấn tài hoa và chuyên nghiệp, người trả lời khiêm nhường và bản lĩnh. Nhà thơ Phan Hoàng trả lời: “Tôi sống bằng nghề viết chuyên nghiệp (…) tôi rất sợ lặp lại cái cũ. Tôi luôn có ý thức phản tỉnh trong đời sống và trong văn chương (…). Về thơ, tôi quan niệm: “Thơ khó tính, ma lực, linh thiêng. Thơ đòi hỏi sự khác biệt!...”

Một nữ nhà văn hỏi nhà thơ Phan Hoàng: “Hình như anh không làm thơ tình?”. Phan Hoàng cười: “Biết làm sao được khi mối quan tâm của tôi đang hướng về những người nông dân bị mất đất, sống ly hương, di sản của cha ông bị tàn phá, môi trường của chúng ta bị hủy hoại, sự hư danh, ảo tưởng đang lấn át, cái ác, cái chết đang ám ảnh chúng ta hằng ngày, sự cô đơn đang bao trùm đời sống thị trường, những giá trị nhân văn vẫn đang bị đảo lộn trong từng gia đình, trong ý nghĩ không ít con người…”.

Tôi đã đọc hết tập thơ “Chất vấn thói quen” với 36 bài và 41 bài giới thiệu, phê bình, phỏng vấn - 41 tiếng nói tri âm; những gì cần trao đổi, những gì cần đánh giá đã có đủ rồi. Nhưng có một thói quen của một số văn nghệ sĩ “thói đố kỵ, không muốn ai hơn mình”. Hình như tác giả muốn nhắc xa xôi, bóng gió (kiểu đóng cửa bảo nhau). Bài thơ “Bụi vàng Sơn Nam” là một minh chứng (bài 18/36). Phan Hoàng sống hết lòng với các văn nghệ sỹ (như trường hợp với nhà văn Sơn Nam, trường hợp với nhà thơ Hoài Vũ, trường hợp với nhà thơ Vũ Thị Thanh Thủy…). Các văn nghệ sỹ cũng hết lòng với Phan Hoàng (điển hình là nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, nhà thơ Nguyễn Quyến, họa sĩ Nguyễn Đình Ánh…), đầm ấm biết bao, cảm động biết bao!... Makarenko, nhà giáo dục Nga vĩ đại khẳng định: “Gương mẫu là cha đẻ của giáo dục”. Những ai có thói “đố kỵ”, hãy nhìn vào đó để “tự soi”, “tự sửa” sợ nhất là mỗi ngày chúng ta không vượt lên chính mình.

Những dòng cuối bài, tôi muốn viết về những tình cảm của các văn nghệ sỹ Phú Thọ với nhà thơ Phan Hoàng và ngược lại. Chỉ tính riêng ở tập sách này đã có 03 tác giả chính quê ở Phú Thọ: Nhà văn Nguyễn Tham Thiện Kế, nhà giáo - nhà phê bình văn học Đỗ Nguyên Thương, họa sỹ Nguyễn Đình Ánh, và một số tác giả sinh ở Phú Thọ, quê gốc ở Nam Hà (nay là Ninh Bình), đó là nhà thơ Bình Nguyên Trang, cùng góp công vào thành công của tập sách. Đặc biệt tác giả Đỗ Nguyên Thương đã có nhiều bài viết về thơ Phan Hoàng (04 bài), bài nào cũng sâu sắc, tinh tế, tài hoa, tôi đùa vui “Đỗ Nguyên Thương là nhà Phan Hoàng học của Phú Thọ”… đủ thấy, ở quê hương Đất Tổ, nhà thơ Phan Hoàng được ngưỡng mộ và yêu quý đến cỡ nào!... Với Phú Thọ, thơ 1-2-3 của Phan Hoàng đang đơm hoa kết trái, tiêu biểu là nhà thơ Vũ Thanh Thủy đã in 2 tập: “Lối sen sương” được Phan Hoàng giới thiệu và tập “Ủ hồng bếp lửa”. Đỗ Nguyên Thương với tập “Tìm về miền ký ức”… Nguyễn Hải Yến đang chuẩn bị tập 1-2-3 cho riêng mình… Nhà thơ Phan Hoàng đã có chuyến về nguồn rất vui, một ngày cuối năm 2023, nhà thơ Nguyễn Thị Lan Thanh, họa sĩ Nguyễn Đình Ánh và tôi cùng đi. Đoàn đã thắp hương viếng mộ nhà thơ Nguyễn Đình Ảnh, thăm viếng gia đình cố nhà văn Sao Mai, thắp hương tại khu tưởng niệm nhà thơ Bút Tre… Ở Phú Thọ, nhà thơ Phan Hoàng có chỉ số hạnh phúc cao ở tốp đầu.

Tôi mượn lời nhà báo lão thành Hồ Quang Lợi - nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam: “Biết người là thông minh nhưng biết mình mới là thông tuệ” (Sự thật, lẽ phải và ngọn bút, trang 37) để kết thúc bài viết này. Nhà thơ Phan Hoàng đạt cả hai phẩm chất kim cương ấy!

Phú Thọ, 16/11/2025

T.T.K.Đ