TIN TỨC

Trương Nam Hương - Linh hoạt biến đổi trong bút pháp

Người đăng : nguyenhung
Ngày đăng: 2021-12-09 21:25:23
mail facebook google pos stwis
2572 lượt xem

PHÙNG PHÚC THỌ

Nhà thơ Trương Nam Hương nhận Giải thưởng thơ Văn nghệ Quân đội 1989 - 1990, Giải thưởng thơ Hội Nhà văn Việt Nam 1991, Tặng thưởng Văn học thiếu nhi Hội Nhà văn Việt Nam 1995… Một bài thơ lấy từ tập thơ được tặng thưởng Ban mai xanh được đưa vào sách Tiếng Việt 5 (tập 2), bộ sách hiện hành. Đấy là bài Trong lời mẹ hát.

“Tuổi thơ chở đầy cổ tích/ Dòng sông lời mẹ ngọt ngào/ Đưa con đi cùng đất nước/ Chòng chành nhịp võng ca dao// Con gặp trong lời mẹ hát / Cánh cò trắng, dải đồng xanh/ Con yêu màu vàng hoa mướp/ "Con gà cục tác lá chanh"//Thời gian chạy qua tóc mẹ/ Một màu trắng đến nôn nao/ Lưng mẹ cứ còng dần xuống/Cho con ngày một thêm cao//Mẹ ơi, trong lời mẹ hát/ Có cả cuộc đời hiện ra/Lời ru chắp con đôi cánh/ Lớn rồi con sẽ bay xa”.

Cần tăng tính chính xác văn bản học cho SGK

Hình ảnh nhân vật trữ tình - tác giả, ở khổ thơ đầu, đang nằm võng “chòng chành” giúp người đọc hiểu ra, “lời mẹ” chính là lời hát ru được người ấy hồi tưởng. Trong lời hát, nhịp chẵn của thể thơ 2/2/2 “Tuổi thơ/ chở đầy/ cổ tích” hay 3/3 “Cánh cò trắng/ dải đồng xanh” thật thích hợp khi chuyển tải những hình ảnh so sánh - lời ru chảy ngọt như dòng sông, hình ảnh ẩn dụ - thời gian ngả màu từ đen sang trắng trên mái tóc mẹ, hình ảnh không gian kia, đã hòa sắc trắng, xanh, vàng lại còn trộn thêm vào hòa sắc ấy từ tượng thanh vọng đến từ ca dao “con gà cục tác lá chanh”…Hình ảnh thơ thật đẹp, màu sắc hòa quyện âm thanh! Cái đẹp thuộc về “đất nước”, nhãn tự của bài!

Nhà thơ Trương Nam Hương

Đứa bé nhân vật trữ tình, người kể chuyện lớn dần theo lời hát ru để rồi, đủ cứng cáp, đứng lên từ nhịp võng kia, cùng với mẹ, tạo ra hình ảnh trung tâm, hình ảnh chân đế của bài, với sự đăng đối vững chắc giữa “còng xuống” và “cao thêm”, giữa “bồi đắp” và “trưởng thành”, giữa “hy sinh” và “thụ hưởng”: “Lưng mẹ cứ còng dần xuống/ Cho con ngày một thêm cao”.

Tác giả khéo cài đặt câu chữ để trong nhịp thơ hát ru êm ái, đằm thắm, thơ vẫn có cao trào ở khổ kết. Cánh cò thì quá khứ, được phục bút ở khổ thơ thứ 2 bỗng vỗ cánh bay vào thì tương lai từ 2 câu kết bài: “Lời ru chắp con đôi cánh/ Lớn rồi con sẽ bay xa”.

Thơ đang chảy theo chiều ngang của dòng hồi tưởng, bỗng chuyển hướng, bay cao, bay xa, mở rộng hơn không gian nghệ thuật của bài!

Theo thông lệ biên soạn sách giáo khoa đã và đang thực hiện, những bài đưa vào sách mà không được giữ nguyên văn thì trước tên tác giả có chữ “Theo”. Ở trang 146 tên Trương Nam Hương không kèm theo chữ này, dù các nhà biên soạn chỉ chọn 4 khổ của bài Trong lời mẹ hát gồm 8 khổ thơ in trong tập Ban mai xanh (NXB Đồng Nai, 1994). 4 khổ thơ không đưa vào sách là các khổ 3, 4, 5 và 6.

Dù biết việc cắt bớt 4 khổ như thế là để vừa sức đọc, sức viết của học sinh, một việc chẳng đặng đừng! Và dù bị mất 4 khổ nhưng bài thơ vào sách giáo khoa vẫn có thể coi là một “phó bản” hoàn chỉnh có thể giảng dạy bình thường. Nhưng vẫn xin nhắc ở đây để thầy cô giáo và các bậc phụ huynh biết, bài thơ còn những khổ hay, có thể thưởng thức, tìm hiểu, để hiểu hơn tác giả Trương Nam Hương, nếu muốn! Để thêm vào chữ “Theo” như thông lệ, nếu sách này tái bản, hoặc bài 4 khổ này, được tuyển vào giáo khoa mới, nhằm tăng thêm tính chính xác văn bản học, cho giáo khoa.

Dấu ấn Trương Nam Hương trong văn học thiếu nhi

Vào năm 1995, văn học thiếu nhi Việt Nam có vụ bội thu chưa từng có và cho tới hôm nay, chưa thấy có lại! Chỉ 1 năm ấy, Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng thường niên cho tập thơ Mèo đi câu của nhà thơ Vương Trọng, cùng 3 tặng thưởng cho: Tập thơ Chuồn chuồn cắn rốn của Trần Mạnh Hảo, tập thơ Viết đơn lên cát trắng của Trần Quốc Toàn, tập thơ Ban mai xanh của Trương Nam Hương.

Tất cả các tập thơ được giải thưởng và tặng thưởng kể trên đều cùng nằm trong tủ sách Hoa niên của một cơ quan xuất bản địa phương, NXB Đồng Nai. Với riêng nhà thơ Trương Nam Hương thì ngoài việc có sách được tặng thưởng, ông còn là người tổ chức bản thảo tập thơ được giải thưởng của nhà thơ Vương Trọng.

Dấu ấn Trương Nam Hương trong văn học thiếu nhi là đậm nét, dù cách viết cho thiếu nhi của ông là linh hoạt, luôn biến đổi. Ông thơ mộng và có phần cao đạo dẫn trẻ vào ca dao, cổ tích như bài Trong lời mẹ hát, nhưng cũng đùa nghịch với trẻ nít! Làm thơ mà như bày đồ hàng với các em. Dám “thay lời tựa” vốn như một thủ tục văn chương, thành văn chương “thứ thiệt” viết cho trẻ em, để được bằng vai với các em, thỏa sức vui đùa, ngày từ trang thứ nhất của một quyền sách:

Bài thơ “Trong lời mẹ hát” của Trương Nam Hương trong sách “Tiếng Việt 5” (tập 2)

“Ngoan nào cho bố làm thơ/Bố đem đổi lấy tiền mua đồ hàng/Con mèo xám, con chó vàng/Búp bê biết chớp đôi hàng mi cong/Con hờn bố viết sao xong/(Búp bê ở tiệm sẽ không được về)/Mèo và chó cùng e dè/Sợ lây cái bệnh khóc nhè của con…”.

Ông “bơi xuồng trên dòng sông quê” thăm các “mẹ cây” trong “vườn Xuân” đầy “hoa nắng”, của một “thời nắng xanh”:

“Nắng trong mắt những ngày thơ bé/ Cũng xanh mơn như thể lá trầu/ Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền cau/ Chở sớm chiều tóm tém/ Hoàng hôn đọng trên môi bà quạnh thẫm…”.

Nhưng ông cũng có thơ viết về các góc phố, tuổi thơ mình từng nương náu, đối đầu với chiến tranh và nghèo khố: “Tôi được sinh ra vào mùa thu 1963 ở Hải Phòng. Tôi nhớ rất rõ những dãy hầm cá nhân dọc con phố nhà bà ngoại, số 7 phố Ga. Bà tôi có một bàn nước nhỏ bán chè xanh, kẹo lạc, kẹo vừng, thuốc lá... cho khách đi tàu.Tôi đã từng xách ấm nước bán dạo giúp bà…” để rồi, những hạt giống văn xuôi hiện thực ấy, nở hoa thơ lãng mạn, dành cho tuổi mới lớn: “Vẫn chắc mùa qua mùa trở lại/ Thương ơi biết lá có xanh về/ Thương ơi, năm tháng em thơ dại/ Hoa phượng buồn chi mắt đỏ hoe…”.

Với những bài thơ viết rất nghề như thế, vào năm 2005, thơ thiếu nhi của Trương Nam Hương, có mặt trong bộ tinh tuyển Thơ với tuổi thơ của NXB Kim Đồng. Tác giả trẻ Trương Nam Hương, xếp hàng sau những Huy Cận, Xuân Diệu, Nguyễn Bính, Võ Quảng, Định Hải… cùng lao động nhà văn để có Thơ với tuổi thơ.

Một số tác phẩm của nhà thơ Trương Nam Hương. Ảnh: Anh Thư/Báo Lao Động

Say mê góp phần làm đẹp, làm giàu tiếng Việt

Trong công việc này, ông được nhà văn Lê Văn Thảo (1939 - 2016) khuyến khích:“Trương Nam Hương… coi trọng khai thác chất liệu ca dao và văn hóa truyền thống… tiếp nhận những làn gió mới của thời đại và tâm tình con người”.

Khai thác, hay tiếp nhận là cách Trương Nam Hương tích cực làm giàu làm đẹp tiếng Việt. Ông làm ra các từ mới bằng cách chiết ghép, ảo hóa, lạ hóa từ ngữ, để có: Xanh xót (“Sen bắt đầu tàn trên vuông đầm cuối Hạ/ Em chống cằm xanh xót đầu Thu”); ngung nguây (“Sóng nước ngung nguây vỗ mạn thuyền”); xao xít (“Ngây dại ngày em xao xít hoa bìm); thun thăn (“Thun thăn váy lá bỏ bùa ai đây”); loăn thoăn (“Loăn thoăn đồng đất tối ngày”); thẩm thắc (“Rồi chòm sao thẩm thắc”); úng ớ (“Làn hương úng ớ như môi trẻ”) v.v…

Trương Nam Hương mạnh dạn thử sức chế tác chữ nghĩa qua tập thơ Đường thi ngẫu dịch gồm 101 bài thơ, của 49 tác giả đời Đường. Trương Nam Hương đã “nỗ lực mang đến những vang hưởng khác lạ, mới mẻ cho những câu thơ người ta tưởng chừng đã quen thuộc” - nhà thơ, dịch giả Hoài Anh. Đã hay chưa, còn tùy người nghe. Nhưng đúng là cái lạ thì có và rất Trương Nam Hương.

2 câu trong bài Thanh minh của Đỗ Mục: “Thanh minh thời tiết vũ phân phân/ Lộ thượng hành nhân dục đoạn hồn” trước đây người đọc đã quá quen với bản dịch theo thể thơ lục bát của Tương Như: "Thanh minh lất phất mưa phùn/ Khách đi đường thấm nỗi buồn xót xa”. Trương Nam Hương chuyển thể sang tiếng Việt đúng như cấu trúc thất ngôn trong nguyên bản tiếng Hán: “Thanh minh vào tiết mưa thăng thắc/ Dẫm lối, người đi ảo não hồn”, đã thêm vần trắc để từ láy tả mưa như quất vào người, như cản bước! Vậy mà người ấy không lùi bước, cũng không bước đi hiền lành mà quả quyết “dẫm lối”. Tính chủ động của lữ khách trong mưa nổi bật. Đúng là rất lạ, trong trường hợp này, chữ “ngẫu dịch”có vẻ “ngầu nghĩa” hơn khiến dịch giả nhập vai kẻ lữ khách có vẻ ngang tàng trẻ trung chứ không yểu điệu quý phái như người xưa.

Trương Nam Hương, còn mạnh dạn tham gia dịch thơ Nga và ông nhận được phần thưởng của tạp chí Văn học nước ngoài vào năm 1996 khi lục bát hóa thi tứ của thi sĩ Nga Nikolai Rubtsov (1936-1971): “Lá rơi khỏi những cây dương/ Vòng luân chuyển ấy lẽ thường thế gian/ Thôi em, đừng tiếc lá tàn/ Hãy thương cho nỗi dịu dàng - tình anh/ Để yên cây trụi lá cành/ Đừng nguyền gió lốc hoành hành nữa em/ Lẽ nào ai đấy gây thêm/ Ngoài bao chiếc lá dương mềm kia rơi?”.

Say mê nhưng tỉnh táo, nhà thơ Trương Nam Hương quan niệm: “…tôi không tán thành lối bung phá một cách cực đoan, thái quá ở một vài người. Tôi cũng không tin chỉ mỗi cái “lạ” có thể “phát ngôn” thay cho một tác phẩm hoàn chỉnh! Cái “hay” sẽ kiện nó ngay”.

Mời xem Kỷ yếu TRƯƠNG NAM HƯƠNG

(Còn tiếp)

Nguồn: https://thethaovanhoa.vn/.

Bài viết liên quan

Xem thêm
Làm mới cải lương – con dao hai lưỡi
Gần đây, cải lương được đưa lên mạng với một số hình thức mới: kết hợp rap, trang phục ma mị… Nhiều người cho rằng cải lương cần phải được “làm mới” để phù hợp với thời đại, với lớp trẻ. Nhưng làm mới cách nào để không bị mất chất, để người xem vẫn còn “nhìn ra” cải lương là câu hỏi không dễ giải đáp.
Xem thêm
“Vua phóng sự” Vũ Trọng Phụng làm gì khi cuốn sách về gái điếm bị đá vào xó tường?
Nguyễn Vỹ lặng lẽ đưa mũi giày đá luôn quyển “Lục Xì” vào trong xó tường. Quyển sách vừa xuất bản, hãy còn mới tinh, nằm xơ xác bên chân tủ.
Xem thêm
Văn học dân gian Đồng Nai trong bối cảnh văn học dân gian Nam Bộ từ 1945 đến nay
Công tác sưu tầm và in ấn các tuyển tập văn học dân gian Việt Nam nói chung đã được các nhà Nho thực hiện từ cuối thế kỷ XVIII với các sưu tập bằng chữ Nôm, chữ Hán. Sang đến cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, cùng với sự phổ biến của chữ quốc ngữ thì các sưu tập văn học dân gian được phát hành phổ biến nhiều hơn nữa. Tuy nhiên trong giai đoạn này phần lớn vẫn là các sưu tập miền Bắc hay ở một số tỉnh thành miền Trung, ở Nam Bộ việc sưu tầm và phổ biến văn học dân gian dưới dạng các tuyển tập in ấn vẫn còn chưa được coi trọng đúng mức, do vậy không gian nghiên cứu văn học dân gian vùng miền cũng đồng thời bị bỏ ngỏ.
Xem thêm
Nhà thơ thì chơi với ai?
Nguồn: Website Hội Nhà văn Việt Nam
Xem thêm
Bộ phim Đất rừng phương Nam: Một số điều “lấn cấn” về nội dung và nghệ thuật cùng với phản hồi của cục điện ảnh
“Đất rừng phương Nam” của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng là một bộ phim đang gây ra nhiều dư luận sôi nổi. Bộ phim nhận được nhiều lời khen ngợi, nhưng cũng có không ít tiếng chê. Dĩ nhiên với tư cách là một sản phẩm nghệ thuật, những thành công của phim rất đáng ghi nhận, song khi xem xong bộ phim, đọng lại cũng là không ít điều “lấn cấn” trong lòng một khán giả như tôi.
Xem thêm
Nghĩ về thủ thuật làm phim câu khách
Công thức làm phim ăn khách, người làm điện ảnh đều nắm được. Nhưng cũng như công thức nấu ăn, đọc kỹ sách nấu ăn không có nghĩa ai cũng có thể làm được món ngon.
Xem thêm
Phim ‘Đất rừng phương Nam’: Có thể hư cấu nhưng đừng làm sai lệch lịch sử
Chuyên gia cho rằng, bộ phim có thể hư cấu cho hấp dẫn hơn so với nguyên tác, khiến cho kịch bản phim kịch tính hơn, thu hút hơn, nhưng đừng để sai lệch lịch sử.
Xem thêm
Bài thơ Bắt nạt tiếp tục gây tranh cãi khi đưa vào sách giáo khoa
Bài thơ “Bắt nạt” của tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh tiếp tục gây tranh cãi trên các diễn đàn. Đây là lần thứ hai tác phẩm này gây tranh cãi. Không ít phụ huynh, thi sĩ cho rằng bài thơ là “thảm họa” trong sách giáo khoa môn Ngữ văn lớp 6.
Xem thêm
PGS-TS Bùi Thanh Truyền: Nhà văn là một sinh thể của môi trường
PGS-TS Bùi Thanh Truyền là chủ biên đề tài Văn xuôi Nam bộ giai đoạn 1986-2015 từ góc nhìn phê bình sinh thái đã nghiệm thu thành công cấp bộ, được NXB Văn hóa - Văn nghệ xuất bản cuối năm 2018.
Xem thêm
Tiểu thuyết lịch sử Từ trường hợp nhà văn Hoàng Quốc Hải
Những năm gần đây, vấn đề Nghiên cứu và giảng dạy văn học về đề tài lịch sử dân tộc đang ngày càng trở nên bức thiết với đời sống xã hội nói chung và chuyên ngành Khoa học Xã hội và Nhân văn nhằm góp phần bồi dưỡng kiến thức lịch sử một cách có hệ thống từ lăng kính văn học, từ các tác phẩm văn học viết về đề tài lịch sử dân tộc.
Xem thêm
Văn học mạng đang đánh mất giá trị tốt đẹp của văn chương
Sự xuất hiện của mạng Internet đã mở ra cánh cửa giúp những người viết trẻ sớm được độc giả đón nhận. Tuy nhiên, xu thế phát triển văn học mạng lại đặt ra nhiều băn khoăn, cần có giới hạn nào cho những sáng tạo để không quá dễ dãi và đánh mất giá trị tốt đẹp của văn chương?
Xem thêm
Thơ phổ nhạc có lợi ích gì cho nhà thơ?
Xưa nay, thơ phổ nhạc không xa lạ với đời sống sáng tạo, biểu diễn và thụ hưởng ca khúc. Có không ít nhà thơ luôn lấy làm hãnh diện vì có nhiều bài thơ được phổ nhạc. Thậm chí, những tuyển tập thơ phổ nhạc do chính nhà thơ tự in ấn cũng đã xuất hiện như một niềm vui đích thực. Tuy nhiên, thơ phổ nhạc có lợi ích gì cho nhà thơ thì vẫn là câu chuyện tế nhị.
Xem thêm
Tiểu thuyết lịch sử Trưng Nữ Vương - Bản hùng ca độc lập dân tộc
Trong lịch sử dân tộc, Hai Bà Trưng có một vị trí hết sức đặc biệt. Hai Bà Trưng đã tiến hành lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành độc lập dân tộc (40-43), được dân chúng suy tôn là Trưng Nữ Vương. Các sử sách về sau trong đó có cả sử Trung Quốc đều ghi chép về sự kiện này. Hiện trên cả nước có rất nhiều về đình, đền, chùa, miếu thờ phụng, tôn vinh công trạng của Trưng Nữ Vương cùng các tướng của bà. Đây cũng là đạo lý uống nước nhớ nguồn, biết ơn với các tiền nhân của dân tộc của nhân dân ta. Tiểu thuyết lịch sử Trưng Nữ Vương của nhà văn Phùng Văn Khai được viết trong bối cảnh ấy. Đã như bản hùng ca về độc lập dân tộc từ cách đây gần 2.000 năm.
Xem thêm
Cái “Chuẩn” hình thức sách văn học
Bài đăng Văn nghệ số 21/2023
Xem thêm
Những cảm nhận Sài Gòn
Bài đăng Văn nghệ số 17+18/2020
Xem thêm
Cần gì để văn học trẻ Việt Nam vươn ra thế giới?
Đó là một trong những câu hỏi lớn được đặt ra và mổ xẻ đầy sôi nổi trong buổi cà phê học thuật nhân văn chủ đề Văn học trẻ Việt Nam trong dòng chảy giao lưu quốc tế chiều 25-3.
Xem thêm