Nhà thơ KHƯƠNG THỊ MẾN

“Nước” trong văn hóa phương Đông là thủy – khởi nguyên của sự sống, mang phẩm chất mềm mại – bền bỉ – linh hoạt biến hóa của triết lý nhu thắng cương. Trong thi ca Việt Nam, “nước” gắn với dòng chảy thời gian tâm thức dân tộc, văn hóa lịch sử và tâm linh …Từ nước – nỗi nhớ quê (Nguyễn Duy), nước – thân phận trước thời cuộc (Nguyễn Trọng Tạo), nước – cảm thức mẫu tính (Lâm Thị Mỹ Dạ), đến nước – huyền sử cộng đồng (Nguyễn Khoa Điềm). Đến Vũ Mai Phong anh đã đưa “nước” sang một trạng thái mới: một trung tâm biểu tượng mang triết lý sinh tồn, ý thức bản thể và căn tính Việt đồng thời phản chiếu quá trình chuyển hóa của cái tôi thi sĩ trong thời đại đầy biến động.

Trong tập thơ “Hành trình nước” (NXB Văn học - 2025) Vũ Mai Phong đã kiến tạo “nước” trở thành biểu tượng thẩm mỹ: từ cá thể đến cộng đồng, từ hữu hạn đến vô hạn, từ thanh lọc đến thức ngộ, thể hiện một tư duy thơ triết học sâu sắc và nhân bản. Hệ biểu tượng nước trải xuyên các thi phẩm: Hành trình nước – Cửa Báo Đáp – Mắt bão – Nước ơi – Nói với con… tạo thành một cấu trúc dòng chảy hồi quy, hòa giải, phản tỉnh.

I. HÀNH TRÌNH NƯỚC- BIỂU TƯỢNG CHIỀU SÂU VĂN HÓA, TRIẾT HỌC VÀ CÁI TÔI THỨC NGỘ VÀ HỘI NHẬP TRONG THƠ VŨ MAI PHONG

1.Hành trình nước - hành trình thức ngộ thanh lọc và hội nhập của cái tôi thi sĩ.

a. Tuyên ngôn thi học từ lời tựa: Tôi là một giọt nước.

  Ngay từ lời tựa, tác giả Vũ Mai Phong đã định nghĩa nước như bản thể tồn tại của chính mình: “Tôi tưởng tượng mình là giọt nước nhỏ đang trôi lăn trong dòng chảy cuộc đời… Giọt nước ấy không thể mãi trôi nhưng trong hành trình đó nó tự gạn đục, khơi trong âm thầm chảy tới, hòa vào đại dương mênh mông để ngày sau lại tiếp tục luân hồi…”. Anh đã tự họa chân dung tinh thần “giọt nước” của mình qua ba tầng sâu:  ý thức thời đại, ý thức nhân sinh, ý thức về bản ngã và cội nguồn. Với Vũ Mai Phong có thể hiểu thơ là dòng chảy sinh mệnh, là cách “níu mình chậm lại” giữa guồng quay thế sự. Giọt nước nhỏ trôi lăn, tồn tại thuận theo tự nhiên, lặng lẽ sáng trôi đi trong hành trình gạn đục khơi trong, thức ngộ thanh lọc, âm thầm hòa vào đại dương mênh mông để tiếp tục luân hồi. “Nước” được xác lập như một ẩn dụ bản thể kép: vừa là hành trình cá nhân vừa là hành trình đồng điệu hòa nhập với xã hội, với cái vô hạn của vũ trụ – Đạo – văn hóa dân tộc trong một chỉnh thể thống nhất. Ở đây, nước mang nghĩa quá trình nội tâm hóa kinh nghiệm sống cho thấy cảm thức hiện sinh – tuệ giác của nhà thơ.

b. Nước biểu tượng thanh lọc, thức ngộ, hội nhập.

“Hành trình nước” là bài thơ mở đầu và tiêu biểu cho tinh thần tập thơ. Nhà thơ mượn sự trôi chảy của nước làm ẩn dụ cho quá trình tự chiêm nghiệm, thanh lọc trưởng thành của con người:

 “Nước đi qua bóng tối của mình

   Để biết lòng trong suốt”

   (Hành trình nước).

“Bóng tối của mình” là ẩn dụ cho những gì sâu kín, khuất lấp, thậm chí là những giới hạn, vẩn đục, tổn thương, đổ vỡ, khủng hoảng, cái ác, cái xấu tồn tại bên trong mỗi con người. Đi qua “bóng tối” chính là quá trình tự thanh lọc, sám hối, thức tỉnh đối diện với những u trọc bên trong để trở về bản thể sáng trong. “Lòng trong suốt” đồng nghĩa với sự minh triết, thấu suốt, trong sạch. Con người chỉ đạt tới sự thuần khiết, thấu hiểu và bình an nội tại  khi dám đi qua, đối diện và vượt lên chính bóng tối của mình. Cấu trúc đối lập tối – sáng gợi quy luật chuyển hóa của tâm thức, ngôn ngữ giản dị nhưng hàm súc đã làm nổi bật vẻ đẹp trí tuệ và chiều sâu tư tưởng trong thơ Vũ Mai Phong.

Là người có tri thức uyên thâm về triết học, huyền học và đặc biệt là Phật giáo nên “nước” trong thơ Vũ Mai Phong không chỉ tẩy rửa không gian mà còn thanh lọc tâm linh bằng tính uyên nguyên. Các thi phẩm vận dụng liên tục mô-típ: “gột rửa”, “tẩy bụi”, “nhuần thấm”, “giọt ngân lưu thủy”… đẩy biểu tượng nước sang mức thủy – thiền. Nếu xem toàn bộ tập thơ là một chỉnh thể, hành trình của nước là hành trình tâm linh thì “Cơn mưa rửa đền” là biểu tượng cao nhất cho sự thanh lọc ấy đưa con người trở về sự thiện lương nguyên sơ:

cơn mưa rửa đền tuôn chảy

giọt ngân Lưu thủy – Kim tiền 

(Hành trình nước)

Trong văn hóa dân gian, “mưa rửa đền” là dấu hiệu thiêng liêng, gắn với sự thanh tẩy, phục sinh, liên thông giao hòa giữa trời - đất - người. Cơn mưa ấy vừa mang tính tự nhiên, vừa là nghi thức tâm linh, biểu thị lòng tri ân tổ tiên, vừa kết hợp thơ với nhạc tính của làn điệu cung đình (lưu thủy vừa là tên làn điệu nhạc tài tử – nhạc lễ – ca trù, vừa có nghĩa là tiếng nước chảy miên viễn ) dẫn con người trở về với điểm khởi nguyên trong trẻo của bản thể, thanh tẩy thế giới bên ngoài cũng là cách tịnh hóa nội tâm. Như nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp nhận xét: “Thơ đương đại Việt Nam đang tìm về nguyên lý tự nhiên để phục hồi niềm tin vào bản thể.” Theo tôi, Vũ Mai Phong chính là người hiện thực hóa niềm tin ấy bằng ngôn ngữ của nước.

Từ “giọt nước nhỏ” đến đến đại dương mênh mông, từ “mưa rửa đền” đến “giếng thiêng soi bóng” – mọi dòng chảy đều hướng về một điểm hội tụ tinh thần: sự thanh lọc – thức ngộ.

Chiều thu về lại giếng thiêng

 Như đi giữa hai hàng đuốc

    (Chiều Giếng Dạ)

Nước là yếu tố trở về của tâm linh được ánh xạ mạnh mẽ vào thơ Vũ Mai Phong. Nhân vật trữ tình “về lại giếng thiêng” đó không chỉ là chuyển động vật lý mà là hành trình hồi quy tâm linh tương ứng với sự “hồi quy của nước” trong cả tập thơ. Sự giao thoa của nước (giếng) – lửa (ánh đuốc), âm - dương hai đối cực trong ngũ hành cho thấy trạng thái hòa giải nội tâm của bản thể để tri nhận, giác ngộ. 

 “Soi vào mắt giếng trong veo

Trời xanh còn luống bao điều tâm tư”

    (Chiều Giếng Dạ)

Giếng nước như chiếc gương nơi con người soi phản chiếu tâm thức: soi vào nước thì gặp bầu trời, nhìn vào sâu để thấy cao, tâm sáng thì nước sáng. Hành động “về lại” là “hồi tâm”, “phản quang tự kỷ” như tâm được rửa sạch sau phiền não. Nước tựa tấm gương soi chiếu, phản tỉnh và khai minh. Nước thanh lọc để cái tôi trở nên trong suốt; nước thức ngộ để cái tôi tan vào vô biên; nước hội nhập để cái tôi gặp lại bản ngã trong toàn thể. Nước nơi người làm thơ Vũ Mai Phong vừa là kẻ hành hương vừa là thiền nhân trong hành trình thanh lọc bản thể.

2. Nước – bản thể văn hóa: Biểu tượng đất nước và văn hóa Việt.

a. Nước biểu tượng nguồn cội văn hóa dân tộc.

Trong Hành trình nước, nước từ giếng Tổ trở thành mã văn hóa của nguồn gốc, ký ức dân tộc, căn tính Việt.

“Hạt nước giếng nguồn đất Tổ

theo gió du ngoạn khắp nơi

lúc qua sông hồ, khe suối

khi cuồn cuộn về biển khơi.”

    (Hành trình nước)

Ở tầng bản thể, nước Giếng nguồn đất Tổ” – biểu tượng của nguồn cội dân tộc và tâm linh. Theo gió du ngoạn qua “sông hồ, khe suối, biển khơi” tự do, vô vi, thuận tự nhiên đồng thời là triết lý sống an nhiên, nhu thuận mà kiên định, biến hóa không cưỡng cầu, “cuồn cuộn về biển khơi” – dòng chảy mạnh mẽ của thức ngộ, hướng đến đại thể rồi lại hồi quy. Các hình ảnh liệt kê địa danh: Bạch Long Vĩ- Hoàng Sa- Trường Sa - Phú Quốc gợi ý thức chủ quyền thiêng liêng. Vũ Mai Phong vận dụng linh hoạt ẩn dụ, nhân hóa và lặp cấu trúc khiến nước vừa hiện ra cụ thể vừa vang lên như một âm giai: “qua sông, hồ, suối, biển”, “giọt – dòng – đại dương” tạo cảm giác chu kỳ và lan tỏa, biểu trưng cho dòng chảy vô tận của đời sống và tâm thức. Nhịp thơ 4/4 hoặc 3/3/2 mô phỏng sóng nước, gợi tiết tấu tự nhiên, khiến thi phẩm mang chất thủy hưởng. Ở đây, nhà thơ đã dựng nên một chu trình biểu tượng kép: vừa là chu trình tự nhiên (từ nguồn đến biển), vừa là chu trình văn hóa (từ cội nguồn dân tộc đến biển lớn nhân loại). Nước nơi con người tìm thấy mình trong vòng quay vô tận của vũ trụ, nơi con người hướng về cộng đồng nguồn cội, nước vừa là biểu tượng sinh thái, vừa là cơ thể của Tổ quốc, vừa là linh hồn con người Việt. Nước vừa là chất liệu địa – linh – nhân – khí, vừa là biểu tượng văn hóa dân tộc, kết giữa cá nhân – làng - quốc gia.

2. Nước vẽ dáng hình Tổ Quốc.

“Nước vẽ biển hình chữ S

Nâng niu ôm lấy Hoàng Sa”

  (Hành trình nước)

Hình ảnh thơ là một sáng tạo nghệ thuật tạo hình độc đáo với cảm thức tự hào dân tộc, vừa cụ thể vừa siêu nghiệm trong nhãn quan của nhà thơ - một con người người hiểu sâu về cổ sử: nước như bàn tay một nghệ sĩ với đường viện mềm mại, sắc nét không chỉ “vẽ” còn hóa thân vào dáng hình Tổ Quốc, nước giữ gìn chủ quyền cương vực biển thiêng liêng. Tác giả kết hợp kiến thức địa lý – lịch sử với tưởng tượng liên tưởng, từ “vẽ” và “ôm lấy, nâng niu” tạo vừa cảm xúc vừa trí tuệ, thẩm mỹ nâng tầm vóc hình ảnh nước “thành ký hiệu thiêng để nhận diện văn hóa Việt.” (Hoàng Tố Mai). Ở đây, “nước” chính là đất nước, là dân tộc, là Tổ quốc, là một tuyên ngôn thi ca về chủ quyền trong dòng chảy văn học hiện đại.

3. Nước – căn tính gia đình và đạo lý Việt.

 Nước đi qua bao vùng đất, gắn liền những dấu mốc lịch sử và địa lý, trở thành chứng nhân thời gian và căn tính Việt.  Nước tiếp tục chảy trong chiều sâu lịch sử ký ức, văn hóa bản địa:

 Mời em về Văn giang

Mảnh đất trâu huyền thoại

Cùng con thuyền lịch sử

Xuôi dòng sông cổ Kim Ngưu.

  (Về Văn Giang)

hay

 Tôi nghe phía Hồng giang

 Gió rì rào Bãi Sậy

Những tên sông, tên đất, tên làng không chỉ là không gian địa lý mà là tầng kí ức gắn với. Hình ảnh “con thuyền lịch sử” xuôi trên “sông cổ Kim Ngưu” không đơn thuần là hành trình địa lí mà là sự trở về bản sắc văn hóa nghìn năm của mảnh đất kinh kì xưa. Nước ở đây mang hai lớp nghĩa: vừa là môi trường gìn giữ ký ức, vừa là mạch nguồn truyền sinh căn tính Việt, nơi con người tìm lại dấu vết cội nguồn qua hình tượng “trâu huyền thoại” và không gian Văn Giang cổ tụ, khởi nghĩa Bãi Sậy. Trong sự tương chiếu ấy, Vũ Mai Phong đã nối kết những dòng sông lặng mà thẳm, chảy qua bao trầm tích văn hóa và với đạo lý Việt: trọng nghĩa, nhớ nguồn, giữ đất, giữ người.

Dòng chảy của nước là dòng phù sa nhân hậu, cần lao, dâng tặng, bồi đắp, nuôi dưỡng vụ mùa bội thu. Hình tượng “sông Mẹ” xuất hiện trong câu thơ “Sông Hồng lấp lánh reo ca”, “Ơi sông Mẹ dạt dào dòng sữa quý”– gợi nhớ đến tư tưởng “Mẹ – Đất – Nước” của văn hóa nông nghiệp lúa nước: sông mẹ là quê hương, bao dung chở che, thiện lương, hào phóng, độ lượng không cùng “luôn cho đi mà chẳng đợi đáp đền”. Chất thiền – sinh thái khiến hình tượng nước trở nên hướng nội điềm đạm, nhu thuận và trầm tĩnh hơn.

Nước còn là đạo yêu thương, hiếu nghĩa và thầm lặng mà nhà thơ muốn nói với con.

Cha là núi, mẹ là sông

mà con thì chưa biết

núi cũng có những mạch ngầm tuôn chảy.”

  (Nói với con).

“Cha - núi, mẹ - sông” không chỉ là cách ẩn dụ truyền thống “Công cha như núi Thái Sơn - Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra” mà còn thể hiện quan niệm vũ trụ nhân hóa, âm dương cân bằng: con người là tiểu vũ trụ, mà nước – tình thương –huyết mạch sinh tồn của vùng châu thổ đồng bằng Bắc Bộ, gắn kết bao đời, là bài học đạo lý về cội nguồn sinh dưỡng chở che, là hình ảnh văn hóa mẫu hệ là biểu hiện cái thiện cao nhất như nước, không tranh mà nuôi dưỡng muôn loài, gợi tình thương và đạo lý hiếu thuận gia đình. Câu kết “núi cũng có những mạch ngầm tuôn chảy” là đảo ngữ ý nghĩa mọi vật tĩnh cũng chứa động, mọi tưởng tượng bền vững cũng chứa yếu tố lưu động (nước) — triết lý về bản chất đối lập hàm chứa một chân lý: ngay cả sự vững bền như núi cũng ẩn chứa những dòng chảy ngầm của yêu thương, hy sinh và bền chí. Thơ Vũ Mai Phong lặng lẽ chảy như dòng nước sống thuận tự nhiên, lặng mà sáng, nước chảy mà tĩnh, tĩnh mà sống, giọt nước trong thơ anh kết tinh hồn nước, hồn người, hồn dân tộc.

3. Nước  – biểu tượng cho biến động và cảnh tỉnh nhân sinh.

a. Nước – hỗn mang hiện sinh.

Trong “ Mắt bão 1 và mắt bão 2”, nước, gió, và bão trở thành ẩn dụ về thế giới hỗn mang, khủng hoảng, rung lắc nơi con người phải đối diện với giới hạn của mình

Ta đứng giữa vòng tròn nhiên lặng

Bên sáng gồng lên

Bên bóng tối hoang tàn…

Là cuồng phong vần vũ, gầm gào

Một khoảnh khắc bình yên giả tạm

   (Mắt bão 1)

Khoảnh khắc tĩnh lặng trong tâm bão là ảo ảnh của bình yên, nơi con người “quá nhỏ dưới mắt trời”. Nước trở thành sức mạnh hủy diệt “nước dữ, cuộn, mắt bão – điểm mù, cuồng phong, tan hoang” thử thách nhân tính, bản lĩnh của con người. “Nước là vật chất của mơ mộng, nhưng cũng là bản nguyên của nỗi sợ.” (theo triết gia Bachelard). Nhà thơ đã tái hiện đúng nghịch lý đó – sự hòa trộn giữa yên tĩnh và cuồng phong, giữa hữu hạn và vô hạn giữa bối cảnh biến động thiên nhiên. Điều này cho thấy nhà thơ là người đặc biệt nhạy cảm trước thời cuộc:

“Nước cuộn thành mây

 quay cuồng đảo lộn

 Nhắm mắt thiền định

 thấy cả trời xanh.”

   (Mắt bão 2)

Nước cuộn thành mây: từ vật chất → hơi → mây → ánh sáng – một chuyển hóa từ vật chất sang tinh thần, đối lập hỗn loạn – bình yên, bên ngoài – bên trong, tạo nhịp điệu căng-tĩnh, gợi chiều sâu triết lý. Cấu trúc Mắt bão từ trạng thái hoang mang chuyển sang thiền định. “Ánh sáng an lành / bàn tay vô úy” là biểu hiện của tâm từ bi – vô úy – giác ngộ. Nước ở đây đã đạt đến cấp độ tâm linh phổ quát, tương tự như nước trong thơ Tagore, khi ông viết: “Tôi lắng nghe lời nước, lời của lòng nhân từ vô tận.”. Và nước làm lộ rõ tâm thế bất an, bấp bênh, nhỏ bé của con người khi đối diện nỗi sợ, cảm nhận sự mong manh trong điểm mù tâm bão dữ dằn. Vũ Mai Phong làm rõ tương phản cái mong manh của con người trước cái vô hạn của tự nhiên, biến động hiện sinh, khủng hoảng tâm linh, nỗ lực tự cứu rỗi chính mình bằng bằng thiền định và trí tuệ “bàn tay vô úy”, bằng sự dũng cảm, bản lĩnh, niềm tin và tâm sáng.

“Hạnh phúc mong manh như hơi thở

Chúng ta quá nhỏ dưới mắt trời…”

   (Mắt bão 1)

Đặt trong bối cảnh hậu đại dịch, diễn biến thời tiết cực đoan, biến đổi khí hậu (bão Yagi, thiên tai, lũ lụt), biểu tượng nước gợi lên nỗi lo về sự tổn thương của “thân thể thiên nhiên” và lời kêu gọi nhân loại thức tỉnh. Vũ Mai Phong không đối kháng cực đoan; ông lựa chọn giọng tự sự điềm đạm của một chứng nhân văn hóa, cho thấy khả năng “dự báo” và “phản tỉnh” – hai phẩm chất của thơ thế sự đương đại.

b Nước – thiên tai và nghiệp báo.

Nếu thi pháp chủ yếu trong “Hành trình nước” là biểu tượng –huyền thoại thì “Nước ơi” thế sự siêu thực đánh dấu một tầng sâu khác: nước – thiên tai – nghiệp báo. Ẩn dụ “rồng đất” là các con đê chạy dài theo chiều bao của các con sông, động từ  “rên xiết” gợi động đất, sạt lở, phản ứng sinh thái kinh hoàng, tạo không khí hỗn loạn, thảm họa, nước biểu tượng cho cả sức sống và sức tàn phá.

Sông Thao, Sông Cầu, sông Lô

Ào ào ngọn nước dập vùi chúng sinh

Cuộn lên dữ tợn

Một vùng châu thổ tan hoang.”

...

Nước ơi!

Có nghe triệu tiếng khóc than

    (Nước ơi)

Nhịp thơ linh hoạt, câu thơ ngắn – dứt – chuyển cảnh nhanh như nhịp giông bão. Các hình ảnh – bão, mắt bão, điểm mù, ánh sáng – trở thành một mạng lưới biểu tượng xoay quanh nước liệt kê, kết hợp động từ “ào ào” tạo hiệu ứng mô phỏng nước cuộn, tái hiện âm thanh nước dữ; sự hoán đổi giữa tên sông dịu dàng, thơ mộng giờ và nổi giận tàn phá “dập vùi”, nước đã trở thành “khối hình hình hóa” cho nỗi đau của chúng sinh. “Nước ơi” là tiếng gọi, lời đối thoại kết hợp câu hỏi cứu rỗi vận dụng hai trạng thái của quẻ Thiên Địa Bĩ và Địa Thiên Thái trong Kinh Dịch ở câu thành ngữ “Qua cơn bĩ cực tới hồi thái lai!?” cùng với câu chú kinh điển của Phật giáo “Om Mani Padme Hum” vang lên như một lời nguyện cầu cứu độ đặt nước trong trường năng lượng của từ bi và giải thoát – thức ngộ con người trong khổ nạn. Vũ Mai Phong nén ý, vay động lực thiền nhưng anh vận hành tính điều tiết, hướng tới minh triêt hơn khi đặt ra trách nhiệm nhân tai với thiên nhiên. Lũ lụt trở thành tiếng nói cảnh tỉnh nhân thế, khi nhà thơ đối thoại với nước để tự tìm câu trả lời: “Nhân tai đâu phải tại trời.” Ở đây, Vũ Mai Phong vượt khỏi giới hạn của thơ phản ánh hiện thực chuyển từ nước - tự nhiên sang nước thế sự - nhân sinh– nghiệp báo: Thuận đạo nước là mẹ hiền, nghịch đạo nước là tai họa. Thiên nhiên nổi giận khi con người cưỡng ép tự nhiên, phá vỡ đạo, khi lòng người đục nước cũng nổi giận. Nước gắn liền triết lý phật giáo và đạo lý nhân sinh, thế sự, phản ánh tâm thức và phép thử đạo đức của con người trước thiên tai. Dòng nước mất bình ổn chính là phản ánh sự đứt gãy thảm hoạ – thiên tai – nhân tai. Nước vừa là nạn nhân, vừa là kẻ trừng phạt. Nước vừa là nghiệp, vừa là sư – dạy con người thức tỉnh qua khổ đau. Điều này đã tạo điểm khác biệt của Vũ Mai Phong so với nhiều nhà thơ khác. Nước trở thành đối tượng để nhà thơ thể hiện thái độ công dân và ý thức trách nhiệm của mình trước vấn đề thế sự: cảnh báo, thấu cảm, chia sẻ nỗi đau của con người khi đối diện với các biến động của thiên nhiên, xã hội.

4. PHONG CÁCH – NGHỆ THUẬT ĐẶC TRƯNG TRONG HÀNH TRÌNH NƯỚC.

1. Ngôn ngữ, giọng điệu và cái tôi trữ tình – triết luận:

 “Hành trình nước” của Vũ Mai Phong tạo nên một trường ngữ nghĩa đặc biệt, mang chiều sâu triết tính và dấu ấn phong cách độc đáo.

Ngôn ngữ thơ tối giản, chọn lọc, mỗi chữ có độ nén ngữ nghĩa cao.  Nhà thơ chủ động để khoảng trống “thở” giữa các hình ảnh. Những câu thơ ngắn tạo nhịp ngắt mạnh, nhưng ngầm chứa chiều sâu triết lý. Chẳng hạn: “hạt nước giếng nguồn đất Tổ / theo gió du ngoạn khắp nơi” mở ra không gian lịch sử – văn hóa – tồn sinh rộng lớn. Nhà thơ ưa dùng động từ: du ngoạn, ôm giữ, “cuộn xoáy”, “đi qua ”, “nghẹn lại”, “vỡ bờ”, “lặng yên”… tạo ra cảm giác chuyển động không ngừng. Khác với động từ trong thơ Nguyễn Quang Thiều vốn mang tính khai sinh thế giới, động từ của Vũ Mai Phong mang tính định hình dòng chảy, nhấn mạnh sự luân chuyển của đời sống nội tâm. Kết hợp trường hình ảnh thực và hình ảnh siêu hình: giếng nước, sông hồ, biển khơi được đặt cạnh “cửa trời”, “thiêng liêng”, “đồng vọng”. Sự căng giữa hai trường hình ảnh này tạo ra độ cộng hưởng thẩm mỹ, khiến thơ vừa neo vào thực tại, vừa mở vào vô hình.

Trong hầu hết các sáng tác, Vũ Mai Phong thường sử dụng thể lục bát, bốn chữ, tự do, nhưng tiết chế, có nhạc tính cổ điển. Giọng thơ “trầm – tĩnh – sáng”, tăng chiều sâu chiêm nghiệm: an nhiên, từ tốn, ung dung, hòa hợp, thấu triệt lẽ đời. Không khoa trương, không đao to búa lớn – mà có sức ngân lâu, như dòng nước thấm qua đất, dần dần làm mát lòng người đọc. Thơ Vũ Mai Phong không giảng giải mà để người đọc tự bước vào hành trình giác ngộ. Điều này tạo nên khoảng trống, độ mở cho độc giả khi tiếp cận tác phẩm.

Cái tôi trữ tình trong thơ ông không còn là cái tôi cá nhân thuần túy, mà là cái tôi triết nhân, vừa chiêm nghiệm nhân sinh, vừa đối thoại với vũ trụ. Vũ Mai Phong định hình một phong cách thi ca giàu triết luận kết hợp thành công giữa: ý thức thời đại, chiều sâu tâm linh, tư duy nghệ thuật biểu tượng, và phẩm chất nhân bản.

b.Xây dựng thành công hệ thống biểu tượng nước .

 Vũ Mai Phong tạo nhịp điệu của nước bằng ngôn ngữ – nghệ thuật nhạc tính hóa biểu tượng với câu thơ ngắn (4–5 chữ): tạo nhịp gấp, giống tiếng bão, câu thơ dài: tạo độ miên man của dòng chảy, vần liền – vần cách – phá vần: mô phỏng nhịp nước chảy không đều khiến nước không chỉ “hiện” trong nghĩa mà còn “vang” trong âm.

Hệ biểu tượng nước của ông được tổ chức thành một “mạng lưới” thẩm mỹ khép kín: giọt – dòng – mạch ngầm – sông – biển – mưa – giếng – bão→ tạo thành một hệ thống đồng quy về “tự nhận thức – tự thanh lọc – tự hoài niệm”. Nước kiến tạo một hệ hình tượng vận động: Giếng nguồn → Sông → Suối → Hồ → Mưa → Sóng → Biển → Đại dương với hành trình / đi / trôi / chảy. Nước đi qua nhiều “trạm” để mở rộng biên độ ý nghĩa. Chính sự luân chuyển này tạo độ mở, giàu khả năng hồi quy và liên tưởng. Hệ thống nước của Vũ Mai Phong luôn nằm trong trạng thái đối lập: tối ↔ sáng, lặng ↔ bão,trong ↔ đục, nguồn ↔ biển, bình yên ↔ gầm gào. Đây là kỹ thuật làm biểu tượng có chiều sâu và nhiều lớp vận động.

Với thủ pháp nghệ thuật ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa, điệp từ, đối lập, không chỉ tăng tính tạo hình mà còn đồng nhất nước với con người buồn vui, yêu thương, chống chịu, hồi sinh. Nước như một chủ thể có cảm xúc, ý chí, lịch sử.

Biểu tượng nước vừa cụ thể, vừa trừu tượng tạo thành trục thi pháp trung tâm, nổi bật, làm nên bản sắc riêng cho thơ Vũ Mai Phong đa tầng, động mở, có tính chu kỳ – tuần hoàn, giàu nhạc tính, giàu tạo hình, giàu ẩn dụ triết học, thấm đẫm ý thức công dân và trách nhiệm với thời đại.

Những hiểu biết sâu rộng nhiều mảng kiến thức đã trở thành chất liệu quý và tạo dấu ấn trong Vũ Mai Phong: kiến thức lịch sử tạo nên cái nhìn về đất nước – dân tộc – chủ quyền, kiến thức tôn giáo tạo chiều sâu chiêm nghiệm, sắc thái thiền – tĩnh tại, kiến thức văn hóa tạo màu sắc bản địa, không gian nghệ thuật giàu bản sắc Việt, kiến thức huyền học tạo tầng nghĩa biểu tượng, tính linh thiêng của hành trình “giọt nước”. Chính những lớp tri thức ấy đã làm tạo nên một biểu tượng nước đa sắc đa tầng, hiện đại và giàu tính thế sự. Chính bốn lớp tri thức ấy, thơ anh vừa có gốc vừa có biên độ, vừa mềm vừa sắc lôi cuốn độc giả.

Tập thơ “Hành trình nước” ra đời đúng vào giai đoạn đất nước trải qua nhiều biến động về thời cuộc, với việc sắp xếp lại bộ máy chính quyền, điều chỉnh địa giới, và chuẩn bị bước vào một kỷ nguyên mới, một hành trình mới. Nhiều bài thơ trong tập thực sự gây tò mò cho độc giả bởi chúng mang tính dự báo đáng kinh ngạc: những sự kiện, biến cố mà thơ miêu tả dường như đã hé lộ trước khi xảy ra, khiến người đọc vừa cảm nhận được nhịp sống của thời đại, vừa thấy rõ tầm nhìn tinh tế và trực giác sâu sắc của nhà thơ về dòng chảy lịch sử.

Tóm lại, “Hành trình nước” là một khúc tráng ca của nước, nơi Vũ Mai Phong vừa kế thừa truyền thống biểu tượng nước trong thơ Việt, vừa mở ra chiều kích triết học mới. Nước trong thơ ông mang nhiều tầng ý nghĩa: tự nhiên – sinh thái; lịch sử – dân tộc; tâm linh – thức ngộ; gia đình – nhân văn. Nếu Nguyễn Trãi xem nước là “lòng dân”, Nguyễn Khoa Điềm xem nước là “nơi dân mình đoàn tụ”, thì Vũ Mai Phong lại xem nước là nguyên lý vận hành của cả vũ trụ và tâm linh người Việt hiện đại. Nước vừa thanh lọc quá khứ, vừa dẫn dắt con người đến thức ngộ, vừa nối kết bản thể cá nhân với đại  ngã cộng đồng. Nhà tâm lý học người Thụy Sĩ Carl Jung từng nói “Biểu tượng là nơi ngôn ngữ chạm tới chiều sâu vô thức tập thể.”. Vũ Mai Phong đã khiến biểu tượng nước trong thơ anh trở thành một dòng chảy của tâm thức Việt, nơi tự nhiên, lịch sử, và tâm linh hòa quyện trong nhịp điệu thiền – vừa tĩnh tại, vừa cuộn trào – biểu hiện tinh thần hội nhập, thức ngộ và nhân bản của thơ Việt đương đại.

K.T.M