NGUYÊN HÙNG (giới thiệu)

Trong dòng chảy của văn học Việt Nam hiện đại, giai đoạn chiến tranh giải phóng miền Nam 1954–1975 là một trong những mạch nguồn giàu chất sử thi và sức mạnh tinh thần nhất. Tuy nhiên, cũng chính vì hoàn cảnh lịch sử đặc biệt, nhiều sáng tác thuộc lực lượng văn nghệ giải phóng – từ thơ ca, truyện ngắn, ký sự đến lý luận phê bình – đã tản mát, thất lạc, hoặc nằm rời rạc ở nhiều nguồn tư liệu.

Vì thế, cuốn sách mới “Văn học giải phóng Miền Nam Việt Nam”, một công trình đồ sộ hơn 1.100 trang do Lê Quang Trang và Trần Thị Thắng biên soạn, xuất hiện như một nỗ lực quy mô nhằm hệ thống hóa toàn bộ di sản đặc biệt này.

Công trình được chia thành hai phần lớn: phần chuyên luận và phần tác giả – tác phẩm tiêu biểu. Ngay từ những trang đầu, người biên soạn đã xác định rõ mục tiêu: giúp bạn đọc “hiểu hơn về văn học giải phóng”, trong bối cảnh số lượng tác phẩm nhiều nhưng dung lượng in ấn lại hạn chế. Vì thế, nhóm biên soạn chọn phương án tóm lược, chú giải và giới thiệu “mỗi tác giả một hai tác phẩm nổi bật hơn cả”. Cách làm này, tuy khiêm tốn, nhưng đem đến cái nhìn toàn cảnh và giàu giá trị khoa học về một giai đoạn văn học đặc biệt quan trọng.

Phần chuyên luận (148 trang) trình bày khái niệm, bối cảnh lịch sử và các ưu tiên thẩm mỹ của văn nghệ giải phóng. Đáng chú ý là quan niệm “tính dân tộc và tính hiện đại” như một cặp song hành không thể tách rời. Người biên soạn nhấn mạnh: “Nội dung nào thì hình thức ấy… hình thức cũng phải mang tính chất ấy mới thể hiện được”. Đây là một quan điểm nhất quán của nhiều thế hệ sáng tác thời kỳ này: văn nghệ không phải là sự mô phỏng lại truyền thống, mà là tiếp nối tinh hoa dân tộc bằng tinh thần hiện đại, nhân văn, và ý chí thời đại.

Phần thứ hai (816 trang), chiếm gần như toàn bộ dung lượng, là danh mục phong phú các tác giả và tác phẩm tiêu biểu. Danh mục trải dài nhiều thế hệ và nhiều vùng miền, bao gồm những cái tên quen thuộc như Nguyễn Quang Hà, Vũ Hạnh, Trang Thế Hy, Chu Cẩm Phong, Phạm Quang Nghị…
Các đoạn trích dẫn trong tập sách cho thấy mỗi tác phẩm được giới thiệu với cấu trúc:

• đôi nét tiểu sử tác giả;
• hoàn cảnh ra đời;
• nội dung chính hoặc tóm tắt;
• giá trị thẩm mỹ, tư tưởng.

Ví dụ, “Bạn bè một thuở” của Nguyễn Quang Hà; “Bút máu” và chuyên luận về Từ Hải của Vũ Hạnh; “Đường trong mây” của Minh Khoa; “Hoa rừng” của Dương Thị Minh Hương… đều được trích dẫn, giới thiệu ở các trang 539 trở đi. Điều này cho thấy nhóm biên soạn không chỉ liệt kê tác giả, mà cố gắng phục dựng một “bản đồ văn học” của lực lượng văn nghệ giải phóng.

Đáng chú ý, nhiều cây bút như Chu Cẩm Phong – liệt sĩ, tác giả của “Rét tháng giêng”; hoặc các bài ký – truyện ngắn viết ngay trong chiến hào; hoặc các tác phẩm phê bình về bản sắc dân tộc – đều được đưa vào như chứng tích sống động của một thời kỳ mà văn học và chiến đấu hòa làm một.

Ngoài giá trị tư liệu, công trình còn mở ra một không gian để đối thoại với hiện tại. Đọc những trang viết này, người đọc nhận ra một điều: văn nghệ giải phóng không chỉ là tiếng nói của chiến tranh, mà còn là tiếng nói của tình người, của nỗi đau, của hy vọng vào tự do. Sự hiện diện của nhiều giọng điệu – từ lắng sâu trữ tình, đến mạnh mẽ chiến đấu; từ bút ký phóng sự đến truyện ngắn giàu tâm lý – cho thấy đời sống văn học miền Nam trong kháng chiến phong phú hơn những gì ta thường hình dung.

Không chỉ dành cho nhà nghiên cứu, cuốn sách này còn là nguồn cảm hứng cho người viết, bởi nó khơi gợi những câu hỏi quan trọng: một nền văn học có thể đứng vững bằng điều gì? Làm sao để văn hóa không bị đứt gãy trong bão táp lịch sử? Và sức mạnh nào giúp con người giữ được tâm hồn giữa chiến tranh? Công trình của nhà phê bình Lê Quang Trang và nhà văn Trần Thị Thắng đã trả lời bằng chính sự dày dặn của nó: đó là bản sắc dân tộc, là sức bền của tình người, là niềm tin vào cái đẹp.

Tóm lại, “Văn học Giải phóng miền Nam Việt Nam” không chỉ đơn thuần là tập hợp tác phẩm, mà là một kho tư liệu – một tuyển tập lịch sử – một công trình khoa học. Trong bối cảnh hiện nay, khi nhu cầu nhìn lại các giá trị văn hóa trở nên cần thiết hơn bao giờ hết, cuốn sách này mang ý nghĩa không chỉ đối với giới nghiên cứu, mà với cả những ai muốn hiểu sâu về nền văn học dân tộc trong một giai đoạn đầy thử thách nhưng rực rỡ của đất nước.