TIN TỨC

Văn học, nghệ thuật miền Nam trước 1975: Bước hòa hợp mới

Người đăng : nguyenhung
Ngày đăng: 2024-04-29 17:15:53
mail facebook google pos stwis
938 lượt xem

Một số tác phẩm nổi tiếng trước 1975 đã được in lại mới đây - ảnh T.H.A


Tròn 3 năm trước, trên báo Tiền Phong, nhà nghiên cứu phê bình văn học Trần Hoài Anh còn bày tỏ hy vọng đến một ngày văn học nghệ thuật miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954-1975 sẽ được ghi nhận xứng đáng. Và giờ đây ông báo tin vui: bộ phận văn học này đã chính thức được ghi nhận là “Di sản văn học nghệ thuật dân tộc”.

Cụ thể, chủ trương này đã và đang được hiện thực hóa ở Đề án 15 – ĐA/BTGTW về việc nghiên cứu di sản văn học nghệ thuật miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954-1975 của Ban Tuyên giáo Trung ương giao cho Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chủ trì thực hiện.

Tiền Phong: Là chuyên gia nghiên cứu về văn học miền Nam trước 1975 từ nhiều năm qua, xin ông cho biết đến thời điểm này những đánh giá, nhìn nhận, chỉ đạo của nhà nước ta về bộ phận VHNT đặc biệt này đã có những chuyển biến và đổi mới nào đáng ghi nhận?

PGS.TS Trần Hoài Anh: Chúng ta đang hướng tới kỷ niệm 50 năm ngày đất nước thống nhất, nhằm hiện thực hóa điều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác quyết: “Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một; Sông có thể cạn núi có thể mòn, song chân lý ấy không bao giờ thay đổi”. Trong thời điểm này, một điều làm cho tôi và những nhà nghiên cứu văn học Việt Nam vô cùng cảm kích, đó là việc Đảng và Nhà nước đã có một cách nhìn mới quan trọng về nền văn học miền Nam trước 1975 qua việc thay đổi “danh xưng”, mà có một thời không xa nó bị/được gọi là bộ phận “văn học đô thị miền Nam” hay “văn học đồi trụy, phản động”, thì nay được chính thức được tôn vinh là “Di sản văn học nghệ thuật dân tộc”. Chủ trương này đã và đang được hiện thực hóa ở Đề án 15 – ĐA/BTGTW về việc nghiên cứu di sản văn học nghệ thuật miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954-1975 của Ban Tuyên giáo Trung ương giao cho Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chủ trì thực hiện từ tháng 11/2023 đến tháng 12/2024.

Chủ trương này của Đảng và Nhà nước cho thấy rõ tinh thần hòa giải, hòa hợp dân tộc trong tình hình mới, sau 50 năm đất nước thống nhất, đồng thời cũng phù hợp với xu hướng hội nhập và phát triển. Không những thế, việc không dùng cụm từ  “văn học đô thị miền Nam” cũng tránh được những “mặc cảm” và hiểu lầm không cần thiết của các nhà văn, nhà nghiên cứu, lý luận phê bình văn học đã từng sống, sáng tác ở miền Nam, trong đó có nhiều người hiện đang định cư ở hải ngoại. Để họ hiểu hơn về thiện tâm của chúng ta, cảm nhận được tình tự dân tộc mà hướng vọng về quê hương trong tình dân tộc nghĩa đồng bào. Nhân đây tôi cũng đề nghị từ nay không nên dùng cụm từ “văn học đô thị miền Nam” các bài viết trên báo chí hay trong các công trình nghiên cứu, các giáo trình, sách giáo khoa khi viết về văn học miền Nam, mà nên dùng cụm từ “di sản văn học nghệ thuật miền Nam 1954-1975” như văn bản của Ban Tuyên giáo T.Ư đã nói ở trên để văn học nghệ thuật miền Nam có một danh xưng đúng với  “nhân vị” của nó trong nền văn học nước nhà.

Nhà NCPBVH Trần Hoài Anh (bên trái) tặng sách nhà  phê bình văn học Thụy Khuê trong dịp bà từ Pháp về thăm Việt Nam

Tiền Phong: Bốn năm trước, Chính phủ ban hành Nghị định 144/2020/NĐ-CP, qui định về hoạt động nghệ thuật biểu diễn. Trong đó không còn nhắc tới các khái niệm “Tác phẩm sáng tác trước năm 1975 tại các tỉnh phía Nam. Ông có nhận xét gì về việc đưa Nghị định này vào thực tế cuộc sống thời gian qua?

PGS.TS Trần Hoài Anh: Có thể nói, Nghị định 144/2020/NĐ-CP, qui định về hoạt động nghệ thuật biểu diễn, trong đó không còn nhắc tới khái niệm “Tác phẩm sáng tác trước năm 1975 tại các tỉnh phía Nam” (hay được gọi “ca khúc trước 1975”) là một quyết định đúng đắn phù hợp với nhu cầu và thị hiếu thẩm mỹ của công chúng yêu nhạc cả nước, ở mọi tầng lớp từ giới “bình dân” cho đến “bác học”, nghĩa là chủ trương ấy rất hợp với lòng dân.

Từ khi có nghị định này, di sản âm nhạc miền Nam trước 1975 như được chắp thêm đôi cánh để tiếp tục lan tỏa vào đời sống. Chúng ta có thể nhìn thấy qua các chương trình biểu diễn ca nhạc như: “Tình khúc vượt thời gian”, “Những khúc vọng xưa” ... trên sóng của Đài phát thanh và truyền hình trung ương và địa phương. Đặc biệt là các chương trình thi giọng hát Bolero của Đài truyền hình Vĩnh Long, Đài truyền hình Việt Nam với nhiều chủ đề khác nhau về khám phá thế giới âm nhạc của các nhạc sĩ sáng tác trước 1975 như: Lam Phương, Lê Dinh, Minh Kỳ, Thanh Sơn, Anh BằngSong NgọcY VânHoàng TrọngNguyễn Văn ĐôngTuấn Khanh, Phạm Duy, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng. Vũ Thành An, Hoàng Thi Thơ,... đã thu hút nhiều người tham gia, đặc biệt là người trẻ sinh trưởng từ sau 1975 ở các tỉnh phía Bắc. Dù không có “truyền thống” hát các loại nhạc miền Nam trước 1975, nhưng  qua các cuộc thi, họ đã hát rất hay, rất “mùi” về các loại nhạc này. Thế mới biết, nghệ thuật chân chính không có giới tuyến. Nghị định 144/2020/NĐ-CP đã góp phần  tạo thêm nội lực cho văn nghệ miền Nam để vững bước đi vào đời sống tinh thần của dân tộc như một giá trị nhân sinh vững bền mà hôm nay Đảng và Nhà nước đã công nhận là “Di sản văn học nghệ thuật miền Nam 1954-175” cần phải được nghiên cứu và bảo tồn.


Nhà NCPBVH Trần Hoài Anh và nhà văn Nguyễn Thị Hoàng tác giả “Vòng tay học trò” trong buổi giới thiệu tác phẩm của Nguyễn Thị Hoàng do Quán Văn tổ chức tại TP.HCM tháng 3/2024

Tiền Phong: Sau hơn 20 năm nghiên cứu về văn học miền Nam, xin ông cho biết hành trình cá nhân ấy đã góp phần những gì vào việc thay đổi nhận thức chung về hòa hợp trong văn chương? 

PGS.TS Trần Hoài Anh: Thứ thực qua nhiều năm nghiên cứu và giảng dạy văn nghệ miền Nam 1954-1975, tôi chỉ nghĩ đơn giản, là một nhà khoa học tôi rất hạnh phúc khi chọn được lĩnh vực nghiên cứu mà mình đam mê để mỗi khi ngồi vào bàn viết không có tâm lý chán nản là mình làm một việc không có ích, thế thôi! Còn việc góp phần làm một điều gì đó như nhà báo hỏi thì tôi hoàn toàn không nghĩ đến, vì nó vượt quá tâm trí và năng lực nhỏ bé của mình. Bởi “một con én không làm nên mùa xuân”. Vì vậy, khi có chủ trương của Đảng, Nhà nước nhìn nhận văn học nghệ thuật miền Nam là Di sản cần được nghiên cứu để bảo tồn, tôi rất vui mừng vì nghĩ rằng những gì mình đã làm trong nhiều năm qua không phải là điều vô ích.

Riêng tôi trong hành trình nghiên cứu và giảng dạy văn học miền Nam 1954-1975, sau khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Viện Văn học về đề tài “Lý luận phê bình văn học ở đô thị miền Nam 1954-1975”, và chỉnh sửa in thành sách chuyên luận (Nxb. Hội Nhà văn, 2009), tôi đã viết trên 30 bài báo đăng ở kỷ yếu các Hội thảo khoa học quốc gia, quốc tế và các tạp chí chuyên ngành, các báo chí… Tôi cũng đã tham gia đề tài cấp Nhà nước “Tư tưởng lý luận văn nghệ Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến nay” (2014-2015) do Hội đồng Lý luận Phê bình văn học nghệ thuật T.Ư chủ trì; hướng dẫn một số luận văn thạc sĩ về đề tài văn học miền Nam 1954-1975 về các tác giả Bùi Giáng, Dương Nghiễm Mậu, Nguyễn Thị Thụy Vũ, Hoài Khanh, Nguyễn Thị Hoàng, Trần Thị NgH, Nguyên Sa, Túy Hồng; và ba tác giả  Khái Hưng, Nhất Linh, Thạch Lam trong Tự lực văn đoàn ở miền Nam giai đoạn 1954-1975...

Mới đây, cuối năm 2023, tôi xuất bản chuyên luận “Lý luận – phê bình văn học miền Nam 1954-1975 - Tiếp nhận và ứng dụng” (NXB Hội Nhà văn). Trong chuyên luận này chúng tôi không dùng thuật ngữ “đô thị miền Nam” như ở lần xuất bản năm 2009 cũng trong hàm ý như đã nói ở trên.

Hướng nghiên cứu chính của tôi trong thời gian tới là tiếp tục nghiên cứu di sản văn học nghệ thuật miền Nam 1954-1975, trong đó tập trung nghiên cứu những gương mặt nữ văn sĩ miền Nam qua một số tác giả tiêu biểu như Nguyễn Thị Hoàng, Nguyễn Thị Thụy Vũ; Túy Hồng, Trùng Dương, Lệ Hằng, Dung Sài Gòn, Trần Thị Nght, Trần Thị Diệu Tân,... và một số nhà thơ, nhà văn, nhà lý luận phê bình tiêu biểu để góp phần hoàn thiện diện mạo văn học miền Nam với ý nghĩa là một di sản của văn học dân tộc.

Xin cám ơn ông!

PGS.TS Trần Hoài Anh Giảng viên Cao cấp Trường Đại học Văn hóa TP.HCM, Ủy viên Hội đồng lý luận phê bình (Hội Nhà văn Việt Nam khóa X 2020-2025), tác giả của nhiều công trình trong đó chủ yếu về VHNT miền Nam. Ông hiện đang tham gia với tư cách là thành viên đề tài Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Việt Nam sau 50 năm đất nước thống nhất, đổi mới và phát triển do Hội đồng Lý luận, phê bình văn học nghệ thuật T.Ư chủ trì, và được phân công viết về phần lý luận phê bình văn học miền Nam giai đoạn 1954-1975.

Trần Tuấn (thực hiện)
Bài đăng Tiền Phong số Đặc biệt 30.4.2024

Bài viết liên quan

Xem thêm
Phi hư cấu
Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam số 27 tháng 8/2024
Xem thêm
Chuyện Làng Văn và... người văn
Nguồn: Mục Góc nhìn của Tạp chí Sông Lam.
Xem thêm
Nét văn hóa độc đáo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng khởi đầu sự nghiệp chính trị từ việc làm báo. Sau khi tốt nghiệp đại học Tổng hợp ngành ngữ văn, ông về làm báo tại tạp chí Cộng sản (trước đây là tạp chí Học tập) - cơ quan lý luận của BCH TƯ Đảng Cộng sản Việt Nam. Được đào tạo cơ bản, đảm nhiệm nhiều trọng trách của Đảng và nhà nước, cả cuộc đời hoạt động cách mạng của TBT Nguyễn Phú Trọng đậm dấu ấn văn hoá từ quan điểm chính trị đến mối quan hệ giữa con người với con người.
Xem thêm
Kỷ niệm sâu sắc với Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
Bài viết của Trung tướng, PGS, TS NGUYỄN ĐỨC HẢI, Nguyên Viện trưởng Viện chiến lược Quốc phòng - BQP gửi cho Văn chương TPHCM.
Xem thêm
Công và tội của việc khen sách
Nguồn: Tuần báo Văn nghệ số 29, ngày 20/7/2024.
Xem thêm
Thích Minh Tuệ: Thức tỉnh mê trầm - Góc nhìn văn học
Những ngày gần đây, có vẻ như Phật giáo đang rơi vào cơn bão của sự khủng hoảng truyền thông, con người lạc vào mê trận niềm tin tín ngưỡng ồn ã đa chiều, mặc dù trước đây, Phật giáo cũng đã từng gây ra tranh cãi trong cộng đồng phật tử từ câu chuyện một vài sư thầy giảng đạo đi ngược lại tinh thần nhà Phật, gieo rắc những bài thuyết giảng tà kiến hù dọa con người, đã không ít lần dư luận lên án và bức xúc, nhưng nó giống như một con sóng dồn dập rồi tan vào cát, tiếp nối, kéo dài làm người ta trở nên chán ngán đến dửng dưng, nhưng thường khi điều gì vụt lên quá cao hoặc rơi xuống đáy sâu thì sẽ có một sự việc, hiện tượng làm cho nó đảo chiều ngược lại.
Xem thêm
Chúng ta học gì từ sư Thích Minh Tuệ - Góc nhìn văn học
Đang cảm hứng thì trải nghiệm, nhưng các bạn tin tôi đi, chỉ một thời gian nữa, vẫn chỉ một mình sư, với đôi chân bền bỉ của mình tự rong ruổi muôn nơi...
Xem thêm
Làm mới Truyện Kiều
Truyện ngắn “Mây bồng” tác giả Nguyễn Trường in Báo Văn nghệ - Hội Nhà văn Việt Nam số 18+19, ra ngày 30/4/2022 đặt ra vấn đề bảo tồn Truyện Kiều trong xã hội phát triển.
Xem thêm
Có duyên gặp Thích Minh Tuệ - Góc nhìn văn học
Có lẽ chưa bao giờ chúng ta thấy đời sống Phật giáo xuất hiện nhiều “nan đề” như lúc này. Xuất hiện những ngôi chùa vận hành kiểu doanh nghiệp với “doanh thu” không bao giờ được công bố. Sự kiện pháp hội được tổ chức rình rang bị nghi là lừa đảo. Sư phạm giới chỉ cần hoàn tục đem theo hàng trăm tỷ đồng thu được trong quá trình tu về tiêu riêng là xong…
Xem thêm
Hệ lụy khi nhà văn ít đọc sách
Bài viết của nhà thơ Lê Thiếu Nhơn trên Văn nghệ số 19/2024
Xem thêm
Nhà văn Phương Huyền: Khuyến đọc cũng là một phần trách nhiệm của nhà văn
Trong khuôn khổ Ngày Sách và Văn hóa đọc năm 2024, Sở TT-TT TPHCM đã công bố 10 Đại sứ Văn hóa đọc TPHCM nhiệm kỳ 2024-2025, trong đó có nhà văn Phương Huyền - người có nhiều hoạt động khuyến đọc trong thời gian qua. Báo Sài Gòn Giải Phóng đã có cuộc trò chuyện cùng chị.
Xem thêm
Một bút pháp mới lạ qua truyện ngắn Khai khẩu
Nguồn: Báo Văn nghệ Hội Nhà văn Việt Nam
Xem thêm
GS Mai Quốc Liên – Người đất Quảng cương trực
Tôi gặp GS-TS Mai Quốc Liên tại nhiều sự kiện của Hội Nhà văn Việt Nam và Hội đồng Lý luận, Phê bình văn học nghệ thuật Trung ương. Trong các cuộc họp, mỗi khi đăng đàn, ông sang sảng chất giọng Quảng đậm đà, khảng khái, thẳng thắn, thậm chí có lúc tranh luận khá gay gắt, chẳng cần rào trước đón sau, mà cũng chẳng ngại va chạm, có thể hơi làm “nghịch nhĩ” ai đó, nhưng tư duy logic, liên tưởng, liên kết các vấn đề mạch lạc. 
Xem thêm
Để thơ không “thất lạc nhau” nữa
Nguồn: Tuần báo Văn nghệ số 9/2024
Xem thêm
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: 350.000 tỉ đồng chấn hưng văn hóa vẫn là con số rất ít
Chiều 29.02 phát biểu tại buổi gặp mặt giữa Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng cùng lãnh đạo Đảng, Nhà nước với trí thức, nhà khoa học, văn nghệ xuân Giáp Thìn 2024, Chủ tịch Hội Nhà văn Nguyễn Quang Thiều đã dành thời gian nói về vấn đề xây dựng văn hóa.
Xem thêm
Quyển sách là chữ nghĩa...
Quyển sách là chữ nghĩa. Mà chữ nghĩa của một quyển sách phải kết hợp vừa từ trí tuệ vừa từ trái tim.
Xem thêm