Đó là Đại tá Hoàng Long Xuyên, sinh năm 1918, nguyên Đội trưởng đội du kích Hòa An - Cao Bằng, nguyên Giám đốc Công an Khu tự trị Việt Bắc kiêm Chỉ huy trưởng Công an nhân dân vũ trang (nay là Bộ đội biên phòng - BĐBP) Khu tự trị Việt Bắc.

Tham gia cách mạng từ rất sớm, tên ông gắn với những chiến công vang danh núi rừng Việt Bắc của Trung đoàn “Long Xuyên” (tên gọi khác của Trung đoàn 28 Lạng Sơn do ông là Trung đoàn trưởng). Đời binh nghiệp của mình, ông lần lượt đảm nhận nhiều nhiệm vụ quan trọng như Phó Tư lệnh Mặt trận Tả Giang – Long Châu trong chiến dịch Thập Vạn Đại Sơn (1949), chỉ huy một trong những mũi tiến công trọng yếu trong Chiến dịch Biên giới (1950), rồi Chỉ huy trưởng Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh Lạng Sơn…

Đại tá Hoàng Long Xuyên ở tuổi 103. Ảnh Việt Văn.

1. Trong căn nhà ba gian giản dị gần sát bên đường lớn tại thị trấn Chùa Hang, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, Đại tá Hoàng Long Xuyên nhắc lại những câu chuyện cách đây hơn nửa thế kỷ làm chúng tôi rưng rưng xúc động.

Móm mém cười, Đại tá Hoàng Long Xuyên kể, năm 17 tuổi, ông đi theo cách mạng và hoạt động tại vùng rừng Hòa An, Hà Quảng (Cao Bằng) dưới sự chỉ đạo của đồng chí Hoàng Sâm. Năm 1941, Hoàng Long Xuyên là một trong 10 thanh niên trung kiên mà Chủ tịch Hồ Chí Minh cử đi học tại Trường Quân sự Hoàng Phố (Trung Quốc). Sau gần 4 năm, tháng 12-1944, ông cùng các bạn học được triệu tập về nước. Bản thân ông được phân công về gây dựng cơ sở cách mạng tại huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng.

Cho tôi xem tấm thẻ Công an nhân dân do đồng chí Bộ trưởng Trần Quốc Hoàn ký năm 1975 cùng tấm thẻ đảng viên mới được cấp lại, Đại tá Hoàng Long Xuyên nói rằng ông rất quý trọng hai tấm thẻ này.

Bởi tháng 3-1945, Hoàng Long Xuyên đã cùng các đồng chí trong phân đội Long Xuyên thuộc mặt trận Việt Minh huyện Hòa An, Cao Bằng do ông làm đội trưởng xuất sắc đánh chiếm các khu vực quan trọng của địch, giành chính quyền. Và ngay sau ngày giành chính quyền, ông đã được kết nạp Đảng.

Ông kể lại: “Trung tuần tháng 3-1945, phân đội nhận được lệnh cấp trên nhanh chóng đến địa điểm Phổ Nuống (nay thuộc xã Nam Tuấn, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng) để nhận nhiệm vụ Đông tiến, mở đường giao thông liên lạc tới Lạng Sơn.

Tiếp nối truyền thống gia đình, cháu nội Đại tá Hoàng Long Xuyên hiện là cán bộ Công an tỉnh Thái Nguyên.

Đêm 18-3-1945, phân đội xuất phát theo đường mòn xuyên rừng tiến xuống Lạng Sơn, chính thức tiến công vào các đồn, bốt của địch và lần lượt đánh chiếm kho muối chia cho dân, đánh đồn Pò Mã, diệt phỉ bảo vệ thị trấn Bình Gia, giải phóng Điềm He. Cho đến khi Nhật tuyên bố đầu hàng quân Đồng Minh, thì Việt Minh đã hoàn toàn làm chủ vùng biên để chủ động tiếp ứng cho quần chúng nhân dân nổi dậy giành chính quyền”.

Từ ngày 18-8 cho đến ngày 22-8, Phân đội trưởng Hoàng Long Xuyên đã chỉ huy đơn vị cùng hội quân với đại đội độc lập Thoát Lãng do đồng chí Ngọc Trình làm chỉ huy tiến hành hỗ trợ quần chúng cách mạng đã nhất tề nổi dậy, tiến công quân Nhật, làm chủ Ôn Châu, Hữu Lũng, Thất Khê, Thoát Lãng, Na Sầm… Ngày 24-8-1945, tại Ba Xã (châu Điềm He), phân đội trưởng Hoàng Long Xuyên tham gia cuộc họp của Tỉnh ủy Lạng Sơn. Hội nghị thành lập Ban Chỉ đạo khởi nghĩa của tỉnh và đề ra chủ trương cần nhanh chóng giải phóng tỉnh lỵ, lập chính quyền cách mạng.

Những năm kháng chiến chống Pháp, ông Hoàng Long Xuyên đã cùng với Trung đoàn Long Xuyên tham gia rất nhiều chiến dịch quan trọng. Đồng thời, ông cũng được tin tưởng, giao nhiệm vụ chỉ huy trong một chiến dịch quan trọng là phối hợp với Giải phóng quân Trung Quốc mở rộng khu giải phóng biên khu Việt Quế thuộc tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc: “Đồng chí Thanh Phong gặp tôi giao nhiệm vụ: Có chỉ thị đặc biệt của anh Văn, mở một chiến dịch đặc biệt giúp bạn. Anh là Phó chỉ huy Mặt trận Long Châu và trực tiếp chỉ huy mũi này”.

Nhiệm vụ quốc tế đầu tiên ấy đã được Đại tá Hoàng Long Xuyên cùng các chiến sĩ Giải phóng quân Việt Nam khác hoàn thành xuất sắc, giúp bạn đánh tan quân Tưởng ở vùng biên giới và thành lập chính quyền cách mạng. Tháng 9- 1945, ông cùng đơn vị của mình về nước và tiếp tục tham gia nhiều trận đánh tại vùng Đông Bắc cho tới khi quân dân ta giành được chiến thắng Điện Biên. Khi đó, ông là Chỉ huy trưởng Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Lạng Sơn.

2. Năm 1956, ông Hoàng Long Xuyên được tin tưởng, bổ nhiệm làm Giám đốc Công an Khu tự trị Việt Bắc. Tấm thẻ Công an chính là vật lưu dấu ký ức gần 20 năm đảm nhận vai trò người đứng đầu chỉ đạo công tác bảo vệ trị an cho nhân dân yên tâm làm ăn, sản xuất, chống gián điệp biệt kích ở 7 tỉnh thuộc liên khu Việt Bắc, góp sức, góp công cùng cả nước giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Đồng chí Hoàng Long Xuyên (áo trắng, mũ đen, ngồi bên phải) vận động nhân dân tham gia cách mạng.

Cơ duyên từ một cán bộ quân đội chuyển ngành sang công an của ông khá đơn giản. Ngày 1-7-1956, Hồ Chủ tịch ký quyết định thành lập Khu tự trị Việt Bắc gồm các tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên. Bộ máy hành chính của Khu tự trị hình thành, ông Hoàng Long Xuyên được chỉ định làm Giám đốc Công an Khu tự trị.

Vào thời điểm giặc Mỹ tăng cường ném bom bắn phá miền Bắc, bao vây, phong toả các cảng biển cũng như các tuyến giao thông đường bộ của ta, các tỉnh giáp biên thuộc Khu tự trị là cửa ngõ quan trọng trong việc tiếp nhận những nguồn hàng viện trợ của các nước xã hội chủ nghĩa. Giám đốc Hoàng Long Xuyên đã chỉ đạo Công an các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng triển khai cán bộ xuống các địa bàn có cửa khẩu trọng điểm để bảo vệ an toàn cho hàng vạn lượt xe quá cảnh vận chuyển hàng viện trợ của các nước bạn và bảo vệ dọc theo quốc lộ để kịp thời ứng cứu, hỗ trợ khi bị máy bay bắn phá.

Ông cũng là người đề ra chủ trương đưa chiến sĩ công an về các bản ở “hành lang Mán”, “xứ Nùng tự trị” để vận động bà con tham gia xây dựng đời sống mới, không tiếp tay cho phỉ. Bản thân ông trực tiếp tham gia chỉ đạo các chuyên án bóc gỡ và trấn áp các băng đảng phản cách mạng hoạt động lén lút hòng âm mưu bạo loạn, lật đổ chính quyền, như: “Trung Việt phản công cứu quốc quân chính nghĩa” (1960), “Việt Hoa cứu quốc” (1962)... Công an các tỉnh thuộc Khu tự trị đã anh dũng tham gia chiến đấu trên các trận địa pháo cao xạ, bắn rơi nhiều máy bay bằng súng bộ binh, bảo vệ an toàn các công trình trọng điểm, các mục tiêu quan trọng như Khu công nghiệp gang thép Thái Nguyên, Quốc lộ 1, khu nhà ga Đồng Đăng…

Đặc biệt, được sự chỉ đạo của Bác Hồ và Đảng đoàn Công an Trung ương, từ ngày 9 đến ngày 29-4-1962, tại Thái Nguyên, Trung ương đã ủy quyền cho Công an khu Việt Bắc tham gia đàm phán về biên giới với Khu tự trị dân tộc Choang, Quảng Tây. Ông Hoàng Long Xuyên và Đàm Quang Trung đã bằng những lý lẽ sắc bén và bằng chứng do công an các tỉnh báo về đã đấu tranh thành công, yêu cầu họ rút về đất Trung Quốc.

Năm 1975, cùng với Khu tự trị Tây Bắc, Khu tự trị Việt Bắc giải thể, ông về công tác tại Phòng Quân pháp Bộ đội biên phòng. Năm 1986, ông nghỉ hưu với cương vị Trưởng phòng Điều tra hình sự, Bộ Tư lệnh BĐBP.

Đại tá Hoàng Long Xuyên luôn giữ vững niềm tin vào Đảng và cách mạng. Các con của ông đều đảm nhận nhiều vị trí công tác quan trọng tại tỉnh Thái Nguyên và các cháu nội ngoại cũng theo ngành Công an giống như ông cha mình. Khiêm cung và giản dị, lời ông nói đầy thấm thía: “Không có cách mạng thì không có mình cháu ạ. Dẫu có thiệt thòi thì ông còn may mắn hơn những người đã hi sinh. Dẫu có thế nào vẫn phải luôn giữ trọn vẹn hiếu trung mới là người Cộng sản”.

Phạm Vân Anh