TIN TỨC

Sách nặng, hồn thanh nhẹ

Người đăng : nguyenhung
Ngày đăng: 2022-10-11 20:28:53
mail facebook google pos stwis
644 lượt xem

PHẠM KHẢI

(Đọc "Quách Tấn - Tuyển tập thơ", Nxb Hội Nhà văn, 2006)

Có một hiện tượng tuy ít người nói ra song đã và đang trở nên phổ biến trong đời sống văn nghệ: ấy là việc một số tác giả rất được người đời biết tiếng nhưng khi hỏi đến tác phẩm thì đa phần lại chỉ nhớ… lơ mơ!

Tất nhiên, để xảy tình trạng này có nhiều lý do, trong đó có những lý do nằm ngoài phạm vi tài năng của chính tác giả.

Như bao người yêu thơ khác trên đời, tôi biết đến nhà thơ Quách Tấn chủ yếu nhờ vào phần được trích tuyển trong “Thi nhân Việt Nam” của Hoài Thanh- Hoài Chân. Từ bấy đến nay, đây đó trên báo chí tôi cũng được đọc thêm một số bài thơ nữa của ông, song xem ra sự tiếp xúc ấy cũng chỉ là “tạm bợ”.

Tôi hiểu, ngoài tôi còn không ít đồng nghiệp cũng chỉ biết về sự nghiệp thi ca của Quách Tấn một cách manh mún, hoàn toàn không tương xứng với sức nặng mà cái tên của ông đã gợi lên trong đời sống văn học mấy chục năm qua.

Cho đến một ngày, tôi và nhiều độc giả có được cuốn “Quách Tấn - tuyển tập thơ”…

Sinh thời, Quách Tấn bị xem là người “không có duyên trong việc xuất bản” nên việc phổ biến văn thơ của ông “rất hạn hẹp” (lời người biên soạn).

Bởi vậy, với độ dày ngót 800 trang in, tập hợp tới hơn 500 bài (tương đương với “Toàn tập thơ” của Xuân Diệu), lại được tuyển lựa từ tất cả các tập thơ đã hoàn tất của tác giả, ta có thể khẳng định ngay rằng, đây là hợp tuyển thơ đồ sộ nhất của Quách Tấn từ trước tới nay.

Bạn đọc tiếp tục được thưởng thức lại trong cuốn sách này những câu thơ hay, đầy mỹ cảm mà cả hai nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan và Hoài Thanh đã từng tấm tắc ngợi khen như “Gió vàng cợt sóng sông chau mặt/ Mây trắng vờn cây núi bạc đầu/ Dìu dặt tiếng ve còn vẳng đấy/ Vội vàng cánh nhạn rủ về đâu” (bài “Cảm thu”) và “Tình cũng lơ mà bạn cũng lơ/ Bao nhiêu khăng khít bấy ơ hờ/ Sầu mang theo lệ khôn rơi lệ/ Nhớ gởi vào thơ nghĩ tội thơ…” (bài “Trơ trọi”).

Đặc biệt, có những thi phẩm mà tác giả của “Nhà văn hiện đại” và “Thi nhân Việt Nam” chỉ bình, trích đôi câu, bạn đọc sẽ được tiếp cận trọn bài trong cuốn tuyển thơ này.

Các tập “Một tấm lòng”, “Mùa cổ điển” (từng làm nên thương hiệu của tác giả thời kỳ trước Cách mạng) và “Đọng bóng chiều”, “Mộng Ngân Sơn”, “Giọt trăng” (giúp nhà thơ neo đậu tên tuổi trong lòng bạn đọc những ngày hai miền cắt chia) cùng một vài tập thơ lẻ xuất bản cách đây ít năm sẽ góp cho bạn đọc một cách nhìn tương đối hoàn chỉnh về chân dung nhà thơ Quách Tấn.

So với những bạn thơ của nhóm “Bàn Thành tứ hữu” (có nghĩa là “Bốn người bạn ở đất Thành Bàn”- tức Quy Nhơn), gồm Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan và Hàn Mặc Tử thì Quách Tấn là người… thọ nhất (ông mất năm 1992, khi đã 83 tuổi).

Tuy nhiên, Quách Tấn cũng lại là người có phong cách ổn định, giọng thơ ít thay đổi hơn cả. Nếu như với Hàn Mặc Tử, từ những bài thơ Đường luật “ngay ngắn trang nghiêm” viết lúc còn thiếu niên đến những bài thơ đầy ngẫu hứng và tung phá trong “Máu thơm và hồn điên” là cả một diễn biến tâm lý phức tạp thì ở Quách Tấn không hề có hiện tượng như vậy.

Nếu như vào những năm ba mươi (của thế kỷ trước) ông từng viết: “Sương buông màn lượt phủ bao la/ Non nước chìm sâu trong giấc mơ/ Cung quế im lìm mây ấp nguyệt/ Song đào âu yếm gió hôn hoa” thì 50 năm sau, ông vẫn viết: “Sông sâu thắm đậm bóng non chiều/ Ăm ắp bờ lau ngập tiếng tiêu/ Thuyền ngược nước thu mây nặng nặng/ Sư về am vắng gió hiu hiu”.

Không ai nhìn thấy dấu vết thời gian giữa hai khổ thơ nói trên. Với Quách Tấn, thơ ca như một giấc mơ dài mà suốt cả một đời ông vẫn chưa qua hết.

Một đôi nhà phê bình cự phách đã nhận xét, trong việc làm thơ, Quách Tấn quá chú trọng tới việc gọt câu tỉa chữ. Họ cho rằng như vậy là “già nhân tạo, át thiên chân” và điều đó dẫn tới việc thơ Quách Tấn có thể “ngâm ngợi cho sướng tai” chứ ít có sức lay động tâm can.

Đọc “Quách Tấn - tuyển tập thơ”, tôi không hoàn toàn tán thành ý kiến trên song cũng nhận thấy rằng, với những thể thơ cũ như ngũ ngôn, lục bát, thất ngôn bát cú, tứ tuyệt… (tác giả hầu hết chỉ dùng mấy thể thơ này) mà kéo dài cả tập tới 7-8 trăm trang quả là một sự “nắn gân” độc giả.

Tất nhiên, ta cũng cần phải hiểu, một nhà thơ dù tài ba đến đâu cũng khó mà trở thành “cây đàn muôn điệu” được. Khi sáng tác mỗi người một “tạng”. Vấn đề là làm sao khai thác được đến nơi đến chốn cái “tạng” của mình.

Trong “Quách Tấn - tuyển tập thơ”, còn có một phần rất có ý nghĩa đối với các nhà nghiên cứu văn học sử, đó là những trích đoạn hồi ký của Quách Tấn cùng các bài tựa, bạt, đánh giá nhận xét của bạn bè, đồng nghiệp đối với sự nghiệp thơ ca của ông (phần này chiếm tới non nửa cuốn sách).

Thật thú vị khi ta được tiếp cận với Tản Đà qua bài tựa “Một tấm lòng”, với Hàn Mặc Tử qua lời bạt (cũng dùng cho tập thơ nói trên); với Chế Lan Viên qua lời tựa cho “Mùa cổ điển”…

Tất cả đều thể hiện một thái độ tôn trọng đối với những nỗ lực “làm mới lại các thể thơ cổ điển” của tác giả khi ấy tuổi đời còn trẻ. Chỉ tiếc là cũng ở phần “đọc thêm” này, người đọc đã gặp phải những hạt sạn. Ấy là khi người biên soạn đưa vào tập sách bài viết có tiêu đề “Trách nhiệm của tuổi trẻ Việt Nam đối với Quách Tấn” của tác giả Phạm Công Thiện, với nhận định “Quách Tấn là thi hào vĩ đại nhất ở thế kỷ 20”.

Được biết, sinh thời Quách Tấn là người “biết người biết ta”, và ngay trong cuốn sách này ông cũng đã đưa ra tuyên bố: “Tôi được một chút địa vị tử tế trên đàn thơ là do “Mùa cổ điển” và nhờ công của Chế Lan Viên và Hoài Thanh”. Việc đặt những lời này của ông bên cạnh lời xưng tụng… bốc giời nói trên quả thật là hơi… phản cảm.

***
 

Nhà thơ Ngô Văn Phú: “Ông chơi thơ một cách sang trọng…”

- Là người có khuynh hướng… phục cổ, lại được tiếng “chịu đọc” các bậc tiền nhân, hẳn Quách Tấn cũng là trường hợp mà ông quan tâm?

+ Không chỉ quan tâm mà còn phải… học. Khi còn ngồi trên giảng đường đại học (hồi đầu những năm 60) tôi vẫn nghe các thầy nhắc đến tên Quách Tấn trong giáo trình. “Thi nhân Việt Nam” của Hoài Thanh chẳng đã chọn của ông rất nhiều, tới 9 bài, hơn cả Chế Lan Viên và Nguyễn Bính. Trong thơ ông này, “Mùa cổ điển” là tập tôi thích nhất.

- Ông có thể nhắc đến một số bài mà ông tâm đắc?

+ Không! Thơ ấy hơi… cổ, phải giở sách ra tôi mới nhớ được. Nhưng nói đến đội ngũ làm thơ Đường luật, không mấy người bén gót được ông đâu. Ông là mẫu nhà thơ tài tử, thích mới làm. Ông chơi thơ một cách sang trọng chứ không phải chơi tạp…

- Với tư cách một người làm nghề, ông có thể nhận định như vậy. Nhưng với tư cách độc giả thì ông thấy thế nào? Vì xem chừng thơ của ông và thơ cụ Quách cũng lại thuộc hai dòng khác nhau?

+ Nói thật, với tư cách độc giả mình cũng không thích lắm đâu. Mình trọng ông, quý ông vì có những câu “tử vì đạo”, nhưng thơ… cổ thế, cũng khó mà thích mãi được thật. Ngay cũng làm thơ Đường luật nhưng thơ Đường luật của Hàn Mặc Tử mình vẫn thích hơn vì nó mới hơn.

- Ông nghĩ thế nào về độ dày của tập sách. Theo người biên soạn cho biết, sắp tới sẽ xuất bản “Toàn tập thi ca Quách Tấn” gồm tới trên 2000 bài. Liệu số lượng như thế có hơi “quá” với sức tiếp nhận của độc giả không?

+ Ông Quách Giao, người biên soạn cuốn sách này là con trai cụ Quách Tấn nên ông muốn chọn cho thân phụ mình bao nhiêu bài là quyền của ông ấy, chúng ta nên tôn trọng. Nhưng theo tôi nghĩ nên khảo sát tâm lý độc giả để chọn lựa sao cho vừa. Nhất là với những người nổi tiếng như Quách Tấn thì việc chọn lựa càng phải kỹ càng hơn.
 

Nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng (Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Định): “Đó là hồn xưa của Bình Định…”

- Là Chủ tịch Hội Văn nghệ của một tỉnh từng sản sinh ra các cây đại thụ của thi ca Việt Nam hiện đại như: Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu, Chế Lan Viên… ông có thể cho biết ảnh hưởng của Quách Tấn đối với anh em văn nghệ sĩ quê nhà và vị trí riêng biệt của ông so với các bậc cự phách nói trên?

+ Theo mình, tuy mỗi người mỗi vẻ nhưng đó đều là hồn xưa của Bình Định. Riêng với Quách Tấn, có thể nói đó là một nhân vật mà ở Bình Định nhắc tới là nhiều người biết. Ngoài thơ, ông còn được xem là một nhà văn hóa. Những cuốn biên khảo của ông như “Nước non Bình Định” là chiếc chìa khóa giúp du khách hiểu thêm về vùng đất này.

- Nhưng còn phần thơ? Liệu đến nay cụ Quách có rơi vào tình trạng để anh em trẻ phải “kính nhi viễn chi” không? Và cá nhân ông, ông có thường xuyên đọc lại thơ Quách Tấn và mỗi lần đọc có cảm thấy “mệt”?

+ Mình chưa bao giờ đọc thơ Quách Tấn mà cảm thấy mệt cả. Vả chăng, với thơ Quách Tấn, mình hiểu là không phải lúc nào đọc cũng “vào” và lúc nào cũng tiếp cận được. Nếu không có một tâm thế nào đấy thì không nên đọc lại.

Quách Tấn có đặc điểm là rất trung thành với một vài thể loại. Dường như ông chỉ viết cho chính mình mà ít để ý tới độc giả. Thơ Đường của ông hay nhưng mình cũng thích thơ lục bát của ông, như những câu sau: “Một mai ba tấc đất vùi/ Trần gian gửi lại nụ cười cho hoa”.

- Hẳn cuốn “Quách Tấn – tuyển tập thơ” là cuốn hợp tuyển qui mô nhất về thơ Quách Tấn từ trước tới nay. Vậy ít nhiều Hội Văn nghệ Bình Định có hỗ trợ gì không?

+ Thú thật, tuy nhà thơ Quách Tấn là cậu đằng vợ mình, nhưng đến nay mình cũng chỉ nghe nói chứ đã có cuốn này đâu. Anh Quách Giao hiện ở Nha Trang, sách anh ấy tự làm lấy hết. Về mặt tư liệu mình rất tin anh Giao vì anh ấy vốn là nhà nghiên cứu. Những di cảo của cha, anh ấy giữ rất cẩn thận. Giống như cụ thân sinh, anh ấy cũng có “máu biên khảo” mà.

(Báo Văn nghệ Công an số 162, ngày 20-8-2007).

Bài viết liên quan

Xem thêm
Nguyễn Bính ở phương Nam
Nguyễn Bính (1918-1966), tên thật là Nguyễn Trọng Bính (có lúc tên Nguyễn Bính Thuyết), quê ở Nam Định nhưng sống khắp ba miền đất nước. Ông có phong cách một nhà thơ lãng tử, sáng tác về chủ đề tình cảm làng quê và tình yêu, tổ quốc. Thơ tình cảm mộc mạc của ông được rất nhiều người thuộc. Tác phẩm gồm 26 thi tập trong đó có : + 1 kịch thơ : Bóng giai nhân (1942): + 3 truyện thơ : Truyện Tỳ Bà (1942); Trong bóng cờ bay (1957); Tiếng trống đêm xuân (1958): + 1 vở chèo : Người lái đò sông Vỹ (1964) và rất nhiều bài thơ nổi tiếng của ông được nhạc sĩ phổ thành ca khúc : Tiểu đoàn 307 (Nguyễn Hữu Trí phổ nhạc, Quốc Hương ca);  Cô hái mơ (Phạm Duy); Ghen (Trọng Khương), Cô lái đò (Nguyễn Đình Phúc); Chân quê (Minh Quang). Hiện nay, nhiều thành phố có những con đường mang tên ông. Nhà thơ Nguyễn Bính nhận được giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật (2000) cùng với Hoài Thanh, Bùi Đức Ái, Nguyễn Quang Sáng, …
Xem thêm
“Đánh thức mình bằng chân lý vô ngôn”
Tôi biết Nguyễn Minh Thuận (nguyên Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Tư pháp Đắk Lắk) làm thơ đã lâu, dễ hơn ba chục năm trước, thỉnh thoảng anh vẫn đọc cho tôi nghe và rải rác anh cho đăng trên facebook Trương Thị Hiền - vợ anh (TS, giảng viên Trường Đại học Tây Nguyên).
Xem thêm
Đọc “Thơ mười năm” của Hoàng Đình Quang
Bài viết của nhà thơ Trần Quang Khánh
Xem thêm
Hoàng hôn chín – chín mọng yêu thương
Về tập thơ in chung của Võ Miên Trường và Triệu Kim Loan
Xem thêm
Thơ Phan Hoàng trong hành trình ngược lối – Tiểu luận của Mai Thị Liên Giang
Tập thơ “Chất vấn thói quen” của Phan Hoàng từng nhận được nhận Giải thưởng Hội Nhà văn TPHCM và Tặng thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2012, sau đó tập thơ này được trao Giải thưởng Nghệ thuật Danube năm 2023 của Hungary. Ngoài ra tập trường ca “Bước gió truyền kỳ” của ông cũng được Ủy ban nhân dân TPHCM trao Giải thưởng Văn học Nghệ thuật TPHCM 5 năm lần thứ II. Để hiểu thêm về hành trình sáng tạo thi ca của nhà thơ Phan Hoàng, xin trân trọng giới thiệu bài viết của nhà lý luận phê bình văn học Mai Thị Liên Giang.
Xem thêm
Những giải mã thú vị, khoa học của một người đọc tri âm
Với kiến văn sâu rộng, sự nghiên cứu cẩn trọng mang tính học thuật cao, khai thác nhiều vấn đề tri thức lý luận mới mẻ; Trần Hoài Anh đã đem đến những trang viết tinh tế, khai mở nhiều điều lý thú và bổ ích.
Xem thêm
Hồn xuân trong thơ Hồ Chí Minh
Nhà thơ Trung Quốc Viên Ưng đã nhận định sâu sắc về Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Một trí tuệ lớn, một dũng khí lớn, một tâm hồn lớn”.
Xem thêm
“Trung thực và quả cảm” trong sáng tác và phê bình văn học, nghệ thuật
Bài viết của nhà thơ Mai Nam Thắng trên Văn nghệ số 4/2024
Xem thêm
Nguyễn Quang Thiều với ‘Nhật ký người xem đồng hồ’
Bài viết của Nguyễn Văn Hòa về tập thơ Nhật ký người xem đồng hồ của Nguyễn Quang Thiều
Xem thêm
Nửa lo giá chợ nửa ngây vì trời
Nguồn: Báo Văn nghệ số 4, ra ngày 27/1/2024.
Xem thêm
Dòng kinh yêu thương
Tháng 8 năm 1969, chương trình Thi văn Về Nguồn góp tiếng trên Đài phát thanh Cần Thơ vừa tròn một tuổi. Nhân dịp nầy, cơ sở xuất bản về Nguồn ấn hành đặc san kỷ niệm. Đặc san tập họp sáng tác của bằng hữu khắp nơi, với các thể loại như thơ, truyện, kịch… và phần ghi nhận sinh hoạt văn học nghệ thuật ở miền Tây trong một năm qua. Trong đặc san này, chúng tôi in một sáng tác của nhà thơ Ngũ Lang (Nguyễn Thanh) viết ngày 24/8/1969, gởi về từ Vị Thanh (Chương Thiện), có tựa đề “Đưa em xuôi thuyền trên kinh Xà No” Hơn nửa thế kỷ trôi qua với bao nhiêu biến động, ngay cả tác giả bài thơ chắc cũng không còn nhớ. Xin được chép lại trọn bài thơ của anh đã đăng trong Đặc san kỷ niệm Đệ nhất chu niên Chương trình Thi văn Về Nguồn, phát hành vào tháng 8 năm 1969.
Xem thêm
Minh Anh, người đánh thức thế giới
từng chữ từng chữ/ rơi vào từng dòng từng dòng/ chúng chụp lấy những khoảnh khắc/ đẹp não nùng/ không thể rời khỏi con tim/ cách duy nhất để tự nó đừng nở rộ quá mức/ vượt khỏi ký ức của ta/ là hãy viết xuống (Sự kỳ lạ của nghệ thuật viết).
Xem thêm
Ta sẽ không như cốc trà nguội cuối ngày
Bài viết của Nguyên Bình về tập thơ Vọng thiên hà của Hoa Mai.
Xem thêm
Con người Chí Phèo
Cái chết của Chí phèo như bản cáo trạng về xã hội thực dân nửa phong kiến thối rữa, nhàu nát, là tiếng kêu oan khốc thấu tận trời xanh của những kiếp người “siêu khổ”.
Xem thêm
Nguyễn Ngọc Hạnh - Hồn thơ reo mãi phía làng
Bài viết của Hoàng Thụy Anh và phóng sự ảnh của Nguyên Hùng
Xem thêm
‘Bút chiến’ thời Tự Lực Văn Đoàn
Trước khi được giải Lý luận phê bình của Hội Nhà văn năm nay thì “Tự chủ văn chương và sứ mệnh tự do” đã được chú ý trong cộng đồng đọc. “Câu chuyện cũ nhưng cách tiếp cận mới, khảo tả công phu, chưa kể những dẫn chứng “đấu đá” hậu trường văn chương, đọc rất vui”, độc giả bình luận.
Xem thêm
Khối đa diện “Mộng đế vương”
Nhà văn Nguyễn Trường chọn xứ đạo ở Cồn Phụng của ông Nguyễn Thành Nam, đạo vừa vừa, gọi là Đạo Dừa
Xem thêm
Hồn quê trong một sắc thơ miệt vườn
Nhà thơ Kiên Giang (1929-2014) - đúng ra năm sinh: 1927 - tên thật Trương Khương Trinh (bút danh khác: Hà Huy Hà, Ngân Hà, Trinh Ngọc, Cửu Long Giang…, gốc người làng Đông Thái, huyện An Biên, tỉnh Rạch Giá, nay là Kiên Giang).
Xem thêm