TÔN PHƯƠNG LAN

1. Hơn mười giải thưởng báo chí và văn chương, xem ra đấy là một sự không hề dễ với một nhà văn nữ sinh năm 1963: Trầm Hương. Trong số giải thưởng của chị, tôi quan tâm đến hai giải thưởng văn chương cho Đêm Sài Gòn không ngủ và Trong cơn lốc xoáy. Một phụ nữ sinh ra trong chiến tranh và chiến tranh kết thúc khi chị mới 12 tuổi; lại nữa, xuất phát điểm của chị vốn là môt kỹ sư nông nghiệp. Vậy điều gì đã khiến chị tìm ngã rẽ của nghề, để làm nên nghiệp - nghiệp văn - một cái nghiệp mà như chị tâm sự trên Fb: phải thức khuya, phải uống cà phê, chè đặc, những thứ mà bất kỳ người phụ nữ nào có ý thức làm đẹp cũng phải tránh xa! Mà lại đắm đuối với đề tài chiến tranh, một đề tài không còn được độc giả mặn mà như vài ba chục năm về trước? Những tiểu thuyết được ra đời trong cảm hứng sử thi - một cảm hứng hiện không có nhiều trong văn phẩm đương đại, nhưng ở chị vẫn tràn đầy và độc giả vẫn tìm thấy ở những sáng tác này một sức hấp dẫn riêng?

Những câu hỏi, nỗi băn khuăn đó đã được trả lời, được giải tỏa khi đọc vào tác phẩm và quan sát công việc hàng ngày của chị. Nếu như tôi nhớ không nhầm thì chính chị là người “phát hiện” ra cuốn nhật ký của bác sỹ Đặng Thùy Trâm trong Bảo tàng phụ nữ Nam bộ và rao tìm thân nhân của người liệt sỹ đó trên tờ Phụ nữ Thủ đô, Văn nghệ. Nhật ký Đặng Thùy Trâm được ra đời và trở thành một hiện tượng như chúng ta đã biết. Vả chăng, chính những tư liệu ở Bảo tàng Phụ nữ Nam bộ mà chị được tiếp xúc trong công việc hàng ngày đã khơi gợi, củng cố nơi chị một tình yêu, một lòng tin vào cái tốt đẹp của lý tưởng, về những con người bình dị đã hy sinh cho điều họ tín niệm? Và phải chăng đó cũng là lý do khiến cho chị đam mê văn chương, đi sâu tìm hiểu tư liệu, góp phần làm nên thành công của mảng văn học về đề tài này? Và chính những người phụ nữ là trong số những khởi phát làm nên cảm hứng cho các tác phẩm viết về chiến tranh của chị?

2. Thực tế cho thấy văn xuôi viết về chiến tranh càng ngày càng có sự vận động theo hướng tích cực. Không chỉ đổi mới theo xu hướng của các lý thuyết phương Tây như tiểu thuyết dòng ý thức, hậu hiện đại, phê bình sinh thái... Cảm hứng sự thật như một gợi mở cho xu hướng tư liệu trong văn học viết về chiến tranh sau chiến tranh và đã đưa lại những thành công đáng kể ngay từ những ngày đầu. Gần đây nhất có thể kể đến Văn Lê trong Mùa hè giá buốt, Phượng hoàng, Trần Mai Hạnh trong Biên bản chiến tranh 1,2,3,4-1975 cùng một số tiểu thuyết khác của các nhà văn quân đội. Nói chung các tiểu thuyết đó tiếp cận sự thật trên xu hướng viết về cái khốc liệt của chiến tranh cả về sự tàn bạo của nó trong việc hủy hoại môi trường sống, trong việc tàn hại nhiều sự sống của người tham gia chiến tranh vào thời điểm cuộc chiến cam go nhất - như Văn Lê, hoặc dựa vào các tư liệu xác thực để phục dựng lại một thời điểm lịch sử bằng một cái nhìn mới - như Trần Mai Hạnh. Đương nhiên, như chúng ta đã biết, trong những cuốn tiểu thuyết khác viết về chiến tranh, các nhà văn cũng tìm đến những cách tiếp cận hiện thực và sử dụng các thủ pháp nghệ thuật khác, mang lại cho mảng tiểu thuyết về đề tài này một diện mạo và hơi thở mới.

3. Trở lại với Trầm Hương, người sinh ra và có tuổi thơ gắn với đất nước thời trận mạc. Có lẽ điều chị trăn trở nhất là thân phận con người đã sống và đi qua chiến tranh - một cuộc chiến tranh được khởi động từ lòng yêu nước, từ ý thức đánh đuổi giặc ngoại xâm bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc. Và trong quá trình dựng lại những thời điểm khác nhau của lịch sử, của con người, điều trăn trở đó đã cho chị nhận ra rằng chính thiên tính nữ trong tư chất người phụ nữ đã dẫn đến những ngã rẽ bất ngờ của số phận khi họ có cùng xuất phát điểm trong hành trang vào đời là lý tưởng, lòng trung thành với cách mạng, thậm chí, với cả những con người mà với họ tình yêu luôn là cao nhất, đáng hy sinh vì nó nhất. Chị đã phóng chiếu điều trăn trở đó qua những gương mặt phụ nữ trong hai cuốn tiểu thuyết tiêu biểu nhất của mình.

Ở Đêm Sài Gòn không ngủ, thông qua câu chuyện của một cô sinh viên làm luận văn tốt nghiệp về đề tài cuộc Tổng tấn công xuân Mậu Thân, chị muốn làm sống lại một quá khứ không chỉ là hào hùng, mà còn là bi thương, không chỉ qua những con số biết nói về sự hy sinh và những thiệt hại nặng nề về người và của của quân giải phóng mà còn là những mất mát rất khó gọi thành tên. Chín Thương là một nhân vật gợi cho tôi nhiều suy nghĩ. Chị không phải là người hèn nhát nhưng khi bị bắt và bị tra tấn dã man, để bảo vệ giọt máu của Trung đoàn phó phân khu anh hùng đã hy sinh, chị chọn sự an toàn cho mình. Kết quả sau những khai báo của chị là những đồng đội liên tục rơi vào tay địch, những cơ sở bí mật lộ diện. Chưa hết. Sau khi sinh con, chị bị thần kinh hoang tưởng. Luôn trong trạng thái ốm đau, cô đơn, lo bị tổ chức trừng phạt, lại được tay bác sỹ điều trị chăm sóc, an ủi và chia sẻ… chị đâu có hay rằng hắn ta là người của tổ chức Phượng hoàng. Quá đớn đau và mặc cảm tội lỗi, chị tìm đến một ngôi chùa khuất nẻo những mong cuộc sống tu hành và lời nguyện cầu sám hối sẽ đưa lại sự thanh thản cho bản thân. Nhưng sợi dây tình mẫu tử không dứt chị ra khỏi đời trần. Thỉnh thoảng chị lại trốn chùa về ngắm trộm con. Đây là một bi kịch của người đàn bà: yêu đương thì phải vụng trộm vì hoàn cảnh chiến tranh, mang giọt máu của người anh hùng đã hy sinh mà phải câm lặng vì sợ hệ lụy đến thanh danh người đã khuất, tưởng được yêu thương nhưng thực tình là bị lợi dụng và tiếp tục trở thành kẻ ám hại đồng đội; đau xót hơn là buộc phải để con cho người khác nuôi, biết con mình đó mà không dám nhìn mặt con, không dám nhận con; sống trong lo lắng, cô đơn và ẩn dật cho đến chết. Trong chiến tranh số phận con người đã rất mong manh. Sống lành lặn được đã là khó. Vậy nhưng vết thương tinh thần kiểu này thì ai chữa nổi? Và liệu có biết bao nhiêu những người đàn bà khác đã chịu kiểu bi kịch này? Đương nhiên, đây là phần nổi của một tảng băng. Chín Thương vừa là phạm nhân vừa là tội nhân, là một trường hợp tiêu biểu trong số những số phận nổi nênh theo thời cuộc như một bổ sung đắc địa cho những tổn thất lớn trong chiến dịch Mậu Thân tấn công vào Sài Gòn: hơn 11.000 bộ đội hy sinh và bị thương; chỉ riêng với kế hoạch Phượng Hoàng, chỉ huy tình báo Mỹ ở Sài Gòn lúc đó ước tính “có đến sáu vạn Việt cộng bị giết, bị bắt hay đầu hàng”; bọn địch treo giá cho ai bắt được trùm biệt động Sài Gòn là 2 triệu đô la Mỹ… (theo đại tá Nguyễn Tư - một nhân vật trong Đêm Sài Gòn không ngủ)

Hồng Tâm là một trường hợp khác. Chị bị vô sinh do đòn thù. Nhưng sau chiến tranh chị sẽ tiếp tục có một cuộc sống yên ổn nếu như con gái nuôi của chị - chính là con gái ruột của Chín Thương -  không chọn đề tài cho luận văn về cuộc chiến tranh giai đoạn mùa xuân Mậu Thân và quyết tâm tìm gốc tích của mình. Những sự thật đau thương được mở ra cùng với những bí mật về quá khứ và hiện tại của ông chồng nghị sỹ đào hoa, hãnh tiến. Mái ấm gia đình mà vợ chồng Hồng Tâm tạo dựng đang ngày một rạn nứt dần với một kết cục sẽ đổ vỡ là khó tránh. Vả chăng một trong những nguyên nhân sâu xa là Hồng Tâm đã cố tình cắt đứt với một quá khứ gắn bó máu thịt với cuộc đời của vợ chồng chị. Sau khi nhận nuôi Kim, rồi có một gia đình viên mãn, nỗi đau thương tật được khỏa lấp, bản thân Hồng Tâm không nghĩ đến chuyện tìm Chín Thương và đồng đội cũ. Chỉ đến khi nhận ra những quan hệ mới - cũ của chồng, chị buộc phải đối mặt với sự thật và tìm đến Nguyệt. Đó là cô thanh niên xung phong nổi tiếng một thời, người trong bức ảnh từng đưa lại vinh quang cho nghệ sỹ Thẩm Bình. Mối tình chớp nhoáng trên cung đường Trường Sơn với anh đã để lại cho Nguyệt một đứa con trai. Vì lòng tự trọng, lâu nay Nguyệt nuôi con trong thiếu thốn dầu biết cha đứa con mình sau chiến tranh là một nghị sỹ tiếng tăm và giàu có. Cuộc đời của cô thanh niên xung phong Nguyệt sẽ như thế nào nếu như cô không âm thầm nuôi con trong sự lãng quên, bị bỏ rơi cùng đứa con khuyết tật do không có tiền chữa bệnh? Nếu như Thẩm Bình không ngủ yên trên vinh quang của hiện tại và chạy theo danh vọng? Chỉ đến lúc đau khổ, Hồng Tâm mới đồng cảm với nỗi đau về thân phận đàn bà  của Nguyệt và đi tìm Chín Thương... Rõ ràng những người phụ nữ này đã hành xử theo thiên chức đàn bà trong những trường hợp có tính bước ngoặt, khúc rẽ.

Trầm Hương là thế. Từ những tư liệu có được, chị đi sâu vào vấn đề, tiếp cận hiện thực từ góc nhìn nhân bản để thể hiện sự tàn phá thảm khốc của chiến tranh. Bằng việc đi vào từng số phận, từng mảnh đời với ước mơ giản dị của họ là được yêu, là có được một mái ấm gia đình, được làm mẹ… chị cho người đọc cảm nhận móng vuốt của chiến tranh đã cào cấu, xé nát cuộc sống người phụ nữ đến thế nào! Tiếp xúc với những tư liệu sống, Trầm Hương thấu hiểu thân phận của những người đàn bà và chị cảm nhận được những vết thương tinh thần thường có sức sống dai dẳng đối với cuộc đời của mỗi người. Sự hy sinh của họ không chỉ đo đếm được bằng sự trung thành với cách mạng như của Hồng Tâm mà còn là hy sinh vì mong giữ lại giọt máu của người chỉ huy tài giỏi như Chín Thương, là lặng lẽ bỏ lại sau lưng quá khứ của một thời thiếu nữ xinh đẹp, quả cảm để nuôi con một mình như Nguyệt. Tư liệu cụ thể đã được chị đan cài, thông qua những thân phận khác nhau. Hư cấu và phi hư cấu cùng tương tác, hợp lực để tác phẩm trở thành một thông điệp đắc địa về điều mà chị muốn gửi gắm.

Chiến tranh không chỉ găm sâu mảnh đạn vào da thịt và tâm hồn những người phụ nữ tham gia chiến tranh mà nó còn cuốn vào vòng xoáy của mình cả những người thuộc tầng lớp khác. Họ không trực tiếp tham gia chiến tranh nhưng họ không thể vô can khi mang trong mình dòng máu Việt, lại sống trong bầu khí quyển Việt. Nếu như ở Đêm Sài Gòn không ngủ tư liệu được đan cài như một cái nền để làm rõ ra thân phận người phụ nữ (cùng những vấn đề khác) trong chiến tranh (và hậu chiến) thì Trong cơn lốc xoáy Trầm Hương viết về một nguyên mẫu cụ thể: bà Jeanne Anna Vilarialle - Việt kiều Mỹ. Cốt truyện trong cuốn tiểu thuyết được dựa trên câu chuyện về cuộc đời thật của một phụ nữ có số phận khá lạ lùng. Mười năm nhân vật chính đi về từ Mỹ kể cho Trầm Hương nghe để chị ghi chép, phục dựng lại một cuộc đời dương thế hơn chín mươi năm của bà. Và cuốn tiểu thuyết ra đời dựa trên câu chuyện xoay quanh hai con người có thật và huyền thoại về mối tình của họ.

 Là con gái nuôi ngài Tổng thuế ba miền Đông dương, ngay từ nhỏ, nhân vật Jeannette có một tuổi thơ cực kỳ sung sướng vì cô xinh đẹp, sống trong sự giàu sang và được gia đình yêu thương, chiều chuộng. Lớn lên lần lượt chứng kiến bao sự bất công xảy ra trong gia đình mình rồi chính bà cũng nếm trải từ sau sự kiện người cha nuôi trở về Pháp để nhận phần tài sản thừa kế nhưng mất đột ngột mà mối quan hệ vợ chồng giữa ông và bà mẹ nuôi lại chưa có hôn thú. Mẹ con bà không còn người chống lưng, phải xuay xở và trở thành nạn nhân của cuộc mưu sinh trong thời điểm đất nước biến động do ảnh hưởng cuộc đại chiến thế giới thứ hai. Đau đớn hơn Jeannette lại là nạn nhân của chính những người thân, người ruột thịt trong gia đình khi lòng tham, ác độc và thói ích kỷ ngự trị, thắng thế. Môt trang đời đầy bi đát mở ra sau cái chết của người mẹ nuôi và sự hành xử gian tham, vô cảm của người cha đẻ. Jeannette đã khẳng định bản lĩnh của mình sau những cú ngã ngựa. Không chỉ vượt qua những khó khăn trong mưu sinh, cô đã yêu và yêu với tất cả sự hy sinh, tận tụy, trung thành một chàng sinh viên y khoa mà sau này cô mới biết đó là một người cách mạng, đúng hơn, là một người cộng sản, một người hoàn toàn xa lạ với môi trường cô từng xuất thân, lớn lên và từng giao tiếp, cho đến hết đời, kể cả khi anh bị kết án tù, bị đày đi Côn Lôn 14 năm ròng. Và sau mọi cách để cứu anh không thành, phải trở thành vợ người khác và là mẹ của sáu đứa con, bà vẫn chỉ có yêu anh. Yêu anh khi anh là một thanh niên cường tráng đẹp trai có tính cách đàng hoàng, học giỏi và sống hết mình cho một lý tưởng đẹp. Yêu anh khi sau khi ra tù, trở thành một người thân tàn ma dại. Và yêu anh cả khi anh đã mất, khi thời gian đã biến bà từ một thiếu nữ xinh đẹp nổi tiếng thành một bà lão cao niên.

Vạn, chính là người thanh niên đó. Anh xuất thân trong một gia đình có cha là giáo học, tham gia cách mạng và bị bọn địch bắt, tra tấn đến chết. Chứng kiến cái chết của cha, biết được những việc ông làm, rồi sau khi mẹ mất vì hậu sản bởi bà sinh nở trong nỗi đau buồn, vất vả và nghèo đói, bị gia đình người cậu ruột bạc đãi, anh em Vạn bỏ nhà lên Sài Gòn tìm người anh ruột. Bản tính vốn thông minh, hiếu học, Vạn đã vượt qua bao khó khăn để học giỏi. Ở Ban Tú tài trường Pestrus Ký, anh luôn đứng đầu các kỳ thi rồi trở thành sinh viên y khoa, tham gia hoạt động cách mạng. Gặp Jeannete, tình yêu sét đánh đến với họ. Với một tình yêu cuồng nhiệt, Jeannette bất chấp. Thậm chí khi Vạn bị bắt, vì để cứu anh mà như mọi người đàn bà cả tin và nhẹ dạ, cô rơi vào tay hơn một kẻ đàn ông, thậm chí chấp nhận có con với một tay dược sỹ giàu có mà bạc nhược. Vạn cũng yêu cô hết lòng, suốt đời mang trong tim hình ảnh và tình yêu với cô. Thời gian và giông bão chiến tranh đã cuốn họ vào và mỗi người đều bị bầm dập, biến dạng. Tuy nhiên, tình yêu, chính tình yêu đích thực đã cứu sống họ, đưa lại cho mỗi người một nghị lực để họ đi tiếp trong cuộc đời.

Trong cơn lốc xoáy là câu chuyện tình? Là một kiểu viết khác mang âm hưởng sử thi ngợi ca lý tưởng thông qua cuộc đời của một chiến sỹ cách mạng, qua mối tình cảm bất chấp thời gian và mọi hoàn cảnh của một cô gái Việt lai mang quốc tịch Pháp với một chiến sỹ cộng sản kiên trung? Là viết về những biến động của xã hội Việt Nam trước và sau cách mạng? Về cuộc sống của một bộ phận kiều dân gốc Việt, đặc biệt là giới trẻ, hoặc sống ở Việt Nam hoặc sống ở nước ngoài? … Có đủ cả. Nhưng quán xuyến và chi phối toàn bộ Trong cơn lốc xoáy là thân phận của một cô gái có mẹ thuần Việt, có bố là người Pháp mang dòng máu Y pha nho (Tây Ban Nha) lai Philippin.

Trầm Hương đã xây dựng quanh nhân vật chính của mình nhiều mối quan hệ vừa để làm rõ hơn tính cách của nhân vật, cũng là làm rõ hơn đời sống xã hội. Đây là tiểu thuyết về một nhân vật có thật gắn với những biến động lớn của Sài Gòn - Gia Định trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, và thời kỳ sau ngày thống nhất đất nước. Với quãng thời gian đó, tác giả có đủ điều kiện để tái tạo lại một đời sống xã hội thông qua những biến cố, những khúc ngoặt đến với một số gia đình, với từng thân phận. Nhìn sâu vào đời sống, chị nhận ra hệ lụy của chiến tranh đối với mọi lớp người. Đó là Hai Mân - mẹ Vạn - vợ một ông giáo tham gia hoạt động cách mạng. Sau khi chồng bị địch giết, bà đã chịu đựng đau khổ, túng thiếu để nuôi con và đến lúc chết cũng chỉ có ước mơ con được học hành tử tế. Là cô Hai, mẹ đẻ Jeanne - tuy lấy một ông chồng Tây nhưng bản chất của một gia đình Việt có nghề làm nem nổi tiếng một vùng đất và tính chất nhẫn nhịn trong con người này dường như ít bị mai một. Đặc biệt nhất là Eveline, con gái Jeannette ra đời bất đắc dĩ, người mà có lẽ Trầm Hương muốn gửi vào đây những vấn đề của xã hội đương đại. Mang dòng máu một ông bố bất thường, lại phải sống với hai bà cô dị nhân không chồng “cho cô ấy tài sản nhưng không bao giờ cho cô ấy tình thương để cô ấy lớn lên như một phụ nữ bình thường”, lại không được mẹ sống cùng và quan tâm, Eveline thành người lạc giới. Dù vật chất đầy đủ, lại thông minh, linh hoạt nhưng cuộc sống tinh thần của Eveline lại là địa ngục. Cô yêu người đồng giới nên không được thừa nhận. Cô phải sống, sinh con đẻ cái với những người mà cô không yêu. Cô đơn bước vào đời cô từ thời thiếu nữ, lớn dần theo thời gian. Sự kìm nén bất thành khi tình yêu người đồng giới trỗi dậy, bị thách thức, bị sỉ nhục, cô đã tìm đến cái chết. Đây là một sự giải thoát hợp thời. Nếu không vì để có tiền cứu Vạn thì Evelinne không ra đời. Nếu Vạn không bị lưu đày ra Côn Đảo, có thể cuộc đời Eveline sẽ khác. Bị cuốn vào những cơ hội kiếm tiền trong chiến tranh, Jeannnete không có điều kiện để quan tâm đến đời sống tinh thần của các con. Cái chết của Evelin có một phần do lỗi của mẹ cô, của gia đình, của thời cuộc cô sinh ra và lớn lên. Đó là một trong những nỗi đau lớn nhất trong đời Jeannete. Có lẽ Trầm Hương là một trong số không nhiều những tác giả cùng thế hệ, qua Trong cơn lốc xoáy, thể hiện tâm tư, lối sống, tính cách của một bộ phận những người Việt mang dòng máu ngoại kiều, nhất là giới trẻ.

 Đặt nhân vật Jeannette vào dòng tộc, vào bối cảnh lịch sử cụ thể thì không khó khăn để nhận ra ở nhân vật này một sức sống mãnh liệt, một khả năng ứng biến nhanh, một thái độ quyết liệt để bảo vệ và dành lại những gì mình có, mình muốn và mình bị mất. Chiến tranh đã bứt Vạn đi khỏi cuộc đời cô. Jeannette đã bằng mọi cách giành lại anh và tình yêu của mình. Họ không được sống bên nhau vì 14 năm biệt giam ngoài Côn Đảo của Vạn. Nhưng khi anh trở về, cô đã chăm sóc anh không chỉ bằng tình cảm của một người tình mà cả bằng tình cảm của một người mẹ, người chị, cố gắng trả anh lại với cuộc sống đời thường dẫu Jeannette mang trong mình một trái tim tan nát, luôn chịu đựng sự phũ phàng của một người chồng biết vợ không yêu mình, sống cuộc sống vợ chồng “đồng sàng dị mộng”. Hàng triệu người Việt đã chết, đã mang trên mình những thương tật do bom đạn gây ra. Jeannetste vẫn còn nguyên vẹn về thể xác. Nhưng những vết thương sâu do hiệu ứng của chiến tranh thì không thể lành, nhất là sau chiến tranh cuộc sống của người tình quá khổ. Hom hem, đau yếu, Vạn lấy vợ như một cách cứu vớt cuộc đời của một cô gái bao ngoài sở Mỹ lỡ mang thai. Nhưng anh không đưa lại hạnh phúc cho cô cho cả bản thân vì cả anh và cô vợ biết rằng trái tim anh đã thuộc về Jeannette; vì hai đứa con anh bị kẻ thủ ác giết chết. Đặc biệt, hết chiến tranh, hoàn thành nhiệm vụ, tổ chức biệt động giải tán, anh không có một chế độ nào ngoài đồng lương còm và một vị trí xã hội quá thấp so với những hy sinh và đóng góp của anh. Mặc dù anh đã cố hết sức để vợ cảm thông và chia sẻ nhưng cuộc sống trong gia đình anh càng bế tắc. Với anh, Jeannets chỉ là người đồng cảm, sẻ chia chứ không thể nào hiểu được những gì anh theo đuổi, hy sinh và chịu đựng. Chiến tranh đã chia lìa họ mãi mãi. Nhưng sức sống của tình yêu Vạn trong Jeannet thì mãi vẫn còn.

Đương nhiên, cả Đêm Sài Gòn không ngủ lẫn Trong cơn lốc xoáy còn viết về những vấn đề khác với một loạt hệ thống các nhân vật nhằm phục vụ cho chủ đề tư tưởng mà Trầm Hương hướng tới. Ngoài đề tài Mậu Thân là những vấn đề của thời hậu chiến với những mánh khóe và cung cách làm giàu, thăng quan tiến chức, là quan niệm về hôn nhân, tình yêu…trong Đêm Sài Gòn không ngủ. Ngoài câu chuyện về cuộc đời của một người phụ nữ mà “số phận đưa đẩy tôi làm người giơ tay hứng nước mắt từ hai phía”, một người phụ nữ Việt kiều tuổi đã ngoài tám mươi vẫn nhiều lần đi về Việt Nam nhưng đã từng kêu lên rằng “tôi chỉ có quê mà không có nước” với một ước nguyện “tổ quốc duy nhất là Việt Nam”… ngoài đời, Trầm Hương đã tái tạo lại và dựng lên quanh số phận con người đó nhiều vấn đề khác trong Trong cơn lốc xoáy. Không chỉ viết về quá khứ chiến tranh, tiểu thuyết của chị còn đặt ra những những vấn đề khác của đời sống hiện nay. Bài viết này chỉ nhìn một trong nhiều vấn đề mà Trầm Hương đặt ra trong tác phẩm của chị.

4. Trong văn xuôi Việt đương đại, viết về chiến tranh đã vượt thoát khỏi tính đơn điệu của cách “kể nội dung” và càng ngày càng đa dạng hơn do người viết đã tìm đến những vấn đề mà chiến tranh đặt ra, lại được cảm nhận từ nhiều thế hệ, từ nhiều cách nhìn, cách tiếp cận và ý thức cách tân. Không chỉ mở rộng biên độ hiện thực ra các cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc và Tây Nam, chiến tranh đã được kết hợp trong những vấn đề của đời thường như ở Nhiệt đới gió mùa và Ngọn gió chảy đi của Lê Minh Khuê. Hay với Mộ phần tuổi trẻ của Huỳnh Trọng Khang, vẫn bối cảnh là Mậu Thân, nhưng là Mậu Thân trong cách nhìn, cách cảm của con trai một Trung tướng Việt nam Cộng hòa mà tác giả của nó mới ngoài hai mươi tuổi. Mỗi người viết hôm nay, trong đó có Trầm Hương, đang trăn trở để tìm được những vấn đề mà chiến tranh đặt ra cho cuộc sống và con người đương đại với một nỗ lực cách tân nghệ thuật.

Chiến tranh trong Trầm Hương là một ám ảnh đầy máu và nước mắt. Nhưng ở đây con người có lòng tin vào cuộc sống, vào tương lai. Lịch sử nhân loại có lẽ chưa bao giờ hết chiến tranh mà Tổ quốc của chúng ta vẫn luôn bị ngoại bang nhòm ngó và gây hấn. Tôi tin những thông điệp mà chị gửi gắm vừa là sự chia sẻ, an ủi trước những đau khổ của con người trong chiến tranh cũng vừa là lời cảnh báo với kẻ thù về truyền thống bất khuất của một dân tộc đang được tiếp nối.

                                          ^{Quan Nhân - Đại Lải, Tháng 5. 2017}

T.L.P