TIN TỨC

Mai Quỳnh Nam và một phía

Người đăng : nguyenhung
Ngày đăng: 2025-03-22 21:35:45
mail facebook google pos stwis
559 lượt xem

ĐẶNG HUY GIANG

Kiệm lời và cô đặc. Dồn nén và chất chứa. Giản dị và sâu xa. Một mình một lối. Một mình một kiểu. Không giống ai và ai muốn giống, cũng khó! Không dễ đọc và cũng không dễ thấm... Nhưng một khi đã đọc thì phải nghiền ngẫm. Đó là cảm nhận của tôi sau khi đọc thơ Mai Quỳnh Nam thường xuyên, có hệ thống, từ nhiều năm nay.

Ấy là lối thơ định đề. Ý tứ được định vị ngay tức khắc và ý tưởng cũng được định vị ngay tức khắc. Tựa như một một vận động viên chạy tốc độ ở cự ly cực ngắn, động tác xuất phát là cực kỳ quan trọng và cứ thế mà lao về đích như một mũi tên. Tính đến thời điểm này, thơ viết độc đáo kiểu Mai Quỳnh Nam trong làng thơ Việt Nam, theo tôi, vẫn là duy nhất.

Trên thế giới, thơ định đề của những tác giả nước ngoài được dịch và ấn hành ở ta, cũng không nhiều. Vương Hàn (Trung Hoa) có “Xưa nay chinh chiến mấy ai về “ trong “Lương Châu từ kỳ 1”. Tagore (Ấn Độ) có “Chúa cũng tự tìm mình qua sáng tạo” qua một bài thơ không có đầu đề chỉ có một câu. B. Brecht (Đức)có “Làm người ác vất vả vô cùng” trong “Mặt nạ kẻ ác”. Bonnefoy (Pháp) có “Bất toàn là đỉnh cao” trong “Không đề”. K. Lubomirski (Áo) thì nhiều hơn: “Bên em, anh chết dễ dàng hơn”, “Tại sao ánh ánh sáng đi qua chúng ta lại chỉ còn bóng tối?”, “Đừng trổ nhiều cửa sổ lên một bức tường/ Nhiều ánh ánh sáng bức tường sẽ đổ” trong nhiều bài thơ ngắn.

Nói cho cùng, mỗi bài thơ chỉ cần có một hoặc hai câu như trên, đâu cần gì nhiều, là đã đủ có sức nặng thuyết phục độc giả. Nói một cách khác: Nhiều khi, chỉ cần một, hai câu trên thôi, đã đủ làm thành một tứ thơ.

Có nhiều ý kiến khác nhau về thơ Mai Quỳnh Nam. Có người nói: Thơ ông là thơ hình học, là nghệ thuật ý niệm. Có người nói: Thơ ông là thơ tối giản. Có người nói: Thơ ông giống như châm ngôn. Có người nói: Thơ ông như những bàn thắng đẹp trong một trận đấu bóng đá hấp dẫn. Tất cả đều không sai, tất cả đều rất đúng với thơ Mai Quỳnh Nam và con người thơ trong ông. Riêng tôi, tôi nghĩ thơ Mai Quỳnh Nam luôn rơi theo chiều thẳng đứng, mà điểm rơi thường tập trung vào một điểm rất nhỏ (tạm gọi là “tiết diện”). Nhờ thế mà lực và sức công phá rất mạnh. Hiện tượng này giống như con người ta dùng mũi dao để chém rất mạnh, một cách bột phát và tức thì vào một mặt phẳng vậy! Ở một cách nhìn khác, Thơ Mai Quỳnh Nam, giống một khối TNT gần như không có dây cháy chậm hoặc nếu có thì dây cháy chậm dẫn đến điểm nổ cực ngắn.


Nhà thơ Đặng Huy Giang (phải) và nhà thơ Mai Quỳnh Nam.

Phần đầu trong “Một phía” (NXB Hội Nhà văn quý 3 năm 2024), tình yêu, đặc biệt là tình yêu đôi lứa và thuộc tính của tình yêu vừa trong nó, vừa ngoài nó, được Mai Quỳnh Nam soi chiếu rất kỹ qua một cách nghĩ, cách nhìn thật riêng.

Vì có sự bất toàn trong lời hứa

anh không hứa nữa

 

Sự thất hứa của anh đã cứu sống em

sự thất hứa của em đã giết chết anh

Nếu ở hai câu đầu, Mai Quỳnh Nam muốn bảo toàn lời hứa đến mức tuyệt đối, thì ở hai câu sau, sự thất hứa, đôi khi để lại hậu quả khác nhau. Nghĩa của hai từ “thất hứa” không còn mang nghĩa thuần túy nữa, nó nương theo cảnh huống để chữ sinh nghĩa.

Thơ khác các loại hình văn chương khác là thế! Các loại hình văn chương khác có thể đạt đến độ nghiền ngẫm, nhưng thơ lại có thể đạt đến mức nghiền nát.

Cái mùi hương, cái mùi hương quái quỷ

ủ bên lòng ma mị u mê

 

Những vì sao rủ nhau đi ngủ

giờ là lúc đôi ta thành vũ trụ

 

Hóa lỏng

trong khuôn hình

 

Giống như em

trong anh

Nếu hai câu đầu nói về sự hấp dẫn, mê hoặc của tình yêu thì những câu sau, lại tuyệt đối hóa tình yêu, lại nói đến cái khoảng cách bằng không, sự là một của đôi lứa. Ý tại ngôn ngoại của bốn câu thơ này là rất rõ và đó là cách nói thật hay của thơ, lại rất mới mẻ. Riêng “hóa lỏng” là một chi tiết đắt.

Sau “Cái mùi hương, cái mùi hương quái quỷ/ ủ bên lòng ma mị u mê”, những  câu “Anh không chơi đuổi hình, bắt bóng/ sao cái bóng của em/ quấn vào anh/ như sợi dây thòng lọng”, “Chết không rời nhau/ chết trong cực khoái/ xác khô kể lại:/ một con côn trùng đực, một con côn trùng cái...” xem ra còn quyết liệt và mang ý nghĩa có phần định mệnh hơn.

Mặt sau của tình yêu, cũng được Mai Quỳnh Nam khai thác triệt để, đẩy lên thành đỉnh điểm trong một cách nói khác biệt: “Chàng không phải là động vật nhai lại/ nàng thích thực đơn mới/ thế là họ thơ thới/ cuộc order tối nay”, “Không phải tình ái/ cô ấy là thặng dư được phân chia lại”, “Trả góp/ anh xin ứng trước/ anh mãi là người mắc nợ/ thỉnh thoảng em nhắc thầm/ anh biết/ đó là tình cảnh đôi ta/ từ dằng dặc sống đến dằng dặc chết”, “Chấp nhận kiểu hành vi không thuộc về nhau/ im lặng trong không gian ở/ im lặng nối dài dây cháy chậm/ với khối mình căng thẳng từ lâu.../ Không thể, nấp vào đâu”...

Tôi dám chắc, số người có thơ về tình yêu, viết về tình yêu đạt đến mức thấu đáo và góc cạnh như Mai Quỳnh Nam, không nhiều.

Đến “Một phía”, Mai Quỳnh Nam tự làm đầy mình lên bằng những bài thơ giàu cảm xúc, góp phần để giọng điệu thơ ông trở nên mềm mại hơn, uyển chuyển hơn. “Mây lụa thắm giăng giăng ngày em đến/ trăng chưa lên chiều có muộn chi nhiều/ mùi hương lạ phả vàng hoa trắng tím/ mùa ấm dần từ phía nắng anh yêu”; “Bao nhiêu nước dưới chân cầu vẫn chảy/ bao nhiêu mây quấn quít rủ nhau về/ bao nhiêu nắng bàng hoàng ngây dại/ bao nhiêu đêm khắc khoải mảnh trăng thề”; “Cây lẻ hình em bóng sớm phai/ em đi buông xuống vệt sương dài/ long lanh mảnh nắng vờn bên áo/ phảng phất mùi hương thơm gió phai” - đó là ba ví dụ cụ thể.

Những bài thơ làm động tâm độc giả trong “Một phía” vốn là cái mạnh, cái cố hữu của Mai Quỳnh Nam, cũng rất sẵn. Có thể thực chứng: “Khoảng cách giữa hai bó cỏ/ to như trí lự con bò”; “Ngoại trừ cái chết/ Tất cả đều không rõ rệt”; “Tôi mất quá khứ, tôi còn tương lai/ cơ hội xòe ta mở cuộc chia bài”; “Mọi khái quát chỉ là cốc nước vơi/ sự thiếu hụt kia thuộc về bản thể đời”; “Có những chuyện long trời lở đất/ diễn ra trong chớp mắt/ bằng một cái tặc lưỡi”; “Hy vọng người này/ người này sập bẫy.../ hy vọng người kí/ người kia sập bẫy.../ đầy rẫy cạm bẫy/ ai ai cũng thấy.../ ai ai cũng chen chân vào đấy”...

Và tôi không khỏi giật mình khi đọc:

Tiếng dội trên xuống

tiếng vọng dưới lên

khoảng giữa tối đen

 

      không gì hết

     và:

Giờ là lúc hạ màn

không trống, không kèn

ôi! cái thời rùm beng

leng keng kèn trống

tiền hô, hậu ủng

lủng xủng loảng xoảng

Thơ Mai Quỳnh Nam luôn có chủ ý. Nẻo về của ý trong thơ ông dày đặc.Lượng thông điệp trong thơ ông tương đối đa dạng, đa chiều.  Đó vừa là nét tiêu biểu, vừa là bản sắc thơ Mai Quỳnh Nam. Ông luôn có đức tin không gì lay chuyển nổi từ mẹ: “Suốt cuộc đời con nghe tiếng gọi: / mẹ đây mà, con ơi, ở đâu?” và nhận ra cái cốt lõi của thơ mình mà ông còn mãi theo đuổi đến tận cùng: “Vệt chớp/ luồng ánh sáng/ đường thơ tối giản”.

Phố Khuất Duy Tiến, đêm 22 tháng 11 năm 2024

Bài viết liên quan

Xem thêm
Xuân Trường mưa mai trong nắng chiều
Bài viết của nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng
Xem thêm
Nụ hôn – biểu tượng của ký ức và lòng nhân hậu
Qua lăng kính bình thơ của hai nữ nhà thơ Minh Hạnh và Nguyễn Thị Phương Nam, người đọc có thể cảm nhận được những “nụ hôn” mang hình dáng đất nước
Xem thêm
Văn chương và những ngộ nhận đáng buồn
Tôi đã đọc một số bài thơ của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều từ những năm trước, nó như có tính “dự báo”, “dọn đường” cho trường ca “Lò mổ” ra đời tạo được tiếng vang. Và thi ca với sứ mệnh thiêng liêng của nó, qua trường ca “Lò Mổ” cũng sẽ vượt qua biên giới của lý trí để tới với bạn bè năm châu bốn biển.
Xem thêm
Vai trò của chúa Trịnh với thương cảng Phố Hiến
Suốt chiều dài lịch sử dân tộc Việt Nam, địa danh Phố Hiến vừa thân thương vừa thân thuộc trong trí nhớ mọi người. Phố Hiến từng là một thương cảng lớn sầm uất và quan trọng bậc nhất của xứ Đàng ngoài (miền Bắc Việt Nam).
Xem thêm
Những nụ hôn chữa lành
Đọc tập thơ Ấm lòng những nụ hôn như thế của Phạm Đình Phú
Xem thêm
Trở lại cánh đồng thơ của nhà thơ Nguyễn Vũ Quỳnh
Nhà thơ Y Phương ở miền non nước Cao Bằng đã từng tâm niệm: “Thơ cũng giống như tình yêu. Không có sự run rẩy thì không có thơ“. Quả thực, thơ ca thực sự là kết tinh, là ngọc đọng, là phiến Kỳ nam trong rừng trầm hương, là hạt minh châu trong biển hạt trai, là tinh hoa trong vườn phương thảo.
Xem thêm
“Những nụ hôn như thế” – từ ngọn lửa yêu thương đến ngọn nguồn hy sinh
Cảm nhận về bài thơ cùng tên trong tập thơ của Phạm Đình Phú – Hội viên Hội Nhà văn TP.HCM
Xem thêm
Bước đầu tìm hiểu 50 năm thơ Bình Định (1975-2025)
Bình Định – vùng “Đất võ trời văn” – không chỉ nổi tiếng với truyền thống thượng võ, mà còn là mảnh đất đã sản sinh và nuôi dưỡng nhiều thế hệ thi sĩ tài hoa.
Xem thêm
Sự hồi quang ký ức trong “Bài thơ cánh võng”
Bài viết của nhà thơ Đặng Huy Giang
Xem thêm
Văn học Bình Dương – 50 năm một hành trình lặng lẽ và bền bỉ
Bài viết công phu của tác giả Nguyễn Quế không chỉ khắc họa hành trình văn học của vùng đất Thủ suốt 50 năm qua...
Xem thêm
5 sắc thái của một giọng thơ lạ trong “Ru say muợn tỉnh – Ru tình mượn nhau”
Bài viết của Lương Cẩm Quyên sẽ đưa bạn đọc khám phá một hồn thơ đầy bản lĩnh, dám giễu đời...
Xem thêm
Thời đương đại nghe lời thơ lục bát ru tình
Bài viết của Tiến sĩ Hà Thanh Vân
Xem thêm
“Nghiêng về phía nỗi đau” - Từ góc nhìn lý thuyết chấn thương
Nguồn: Tạp chí Lý luận phê bình Văn học Nghệ thuật
Xem thêm
Mặc khải của nước, lửa &…
Bài của nhà văn Nguyễn Tham Thiện Kế
Xem thêm
Võ Chí Nhất kể chuyện trinh thám
Một ngày đẹp trời, Võ Chí Nhất gửi tặng tôi cuốn sách vừa ra mắt bạn đọc. Những gì tôi biết về anh, đó là một Đại úy đang công tác trong ngành Công an tuổi đời khoảng ba mươi.
Xem thêm
Bảo Lộc - người thơ ở lại
Nguồn: Văn nghệ Công an
Xem thêm
Nhà thơ Trần Đôn và “hành trình” Rong chơi 2
Ở tuổi U80, nhà thơ Trần Đôn vẫn dồi dào sức sáng tạo, vừa hoàn thành tập thơ Rong chơi 2 – một “hành trình” thi ca “đi dọc đất nước, dọc cuộc đời” đầy chiêm nghiệm.
Xem thêm
Nguyễn Văn Mạnh - Thơ là những trang đời
Bài viết của Nguyễn Văn Hòa đã khắc họa chân dung một hồn thơ đa diện, nơi mỗi vần thơ đều thấm đẫm trải nghiệm, nỗi đau, niềm kiêu hãnh và tình yêu tha thiết với con người, đất nước.
Xem thêm