Kỷ niệm sinh nhật lần thứ 90 ngày sinh của cây đại thụ điện ảnh Nga - Xô, Đạo diễn Andrey Tarkovsky (4/1932 - 4/2022)

ĐIỆN ẢNH VÀ SỐ PHẬN CỦA ANDREY TARKOVSKY

“Tôi không phải là đồng rúp vàng để khiến mọi người đều thích" - Tarkovsky

TÔ HOÀNG chọn dịch

90 năm trước, Andrei Tarkovsky cất tiếng khóc chào đời. Ông là người được đánh giá cao, được khen ngợi, bị mắng mỏ, bị xem là không thể hiểu được. Chỉ có điều là dường như không có ai thờ ơ. Tên của Tarkovsky luôn vang lên như một lời kêu gọi để bàn bạc về các bộ phim của ông. Cũng không phải là vô cớ khi không phải ai cũng có thể xem những bộ phim ấy đến cùng ...

Tác phẩm của Andrey Arsenievich đã được nhiều,rất nhiều người phân tích. Các chuyên gia bẻ gãy ngọn giáo, cố gắng hiểu: ông ấy muốn nói gì trong một bộ phim cụ thể, trong một khung hình cụ thể. Trong ngày kỷ niệm của đạo diễn, báo “Tin Tức” (Nga) đã thu thập những kỷ niệm sống động của đồng nghiệp và bạn bè ông - những người đã từng cộng tác với ông, những người biết rõ về ông.

NIKOLAI BURLYAEV (Diễn viên thủ vai chú bé Ivan trong phim “ Tuổi thơ Ivan”, chàng trai Boriska trong phim “Andrei Rublev”):

- Tôi luôn nghĩ rằng tôi không phải là một diễn viên. Tôi không đóng phim, mà tôi sống với cuộc sống của nhân vật. Để quên đi tật nói lắp, tôi cần trở thành một con người khác. Và trong vai đầu tiên tôi đã làm việc với tư cách của một người chuyên nghiệp. Andrei Tarkovsky đã giúp tôi thực hiện điều đó. Ông cho tôi đọc những cuốn sách về nỗi kinh hoàng của cuộc chiến trong quá khứ để tôi hiểu thế giới nội tâm của một cậu bé trải qua tuổi thơ trong quân ngũ.

OLEG YANKOVSKY  Diễn viên thủ vai người cha của Aleksey trong phim “Tấm gương", Andrey Gorchakov trong phim “ Nỗi buồn nhớ"):

- Tarkovsky và tôi đã có nhiều dự định. Anh ấy muốn cùng tôi thực hiện phim “Hamlet”. Một ngày nọ, anh hào hứng chạy tới gặp tôi: "Oleg, chúng ta hãy học Hamlet bằng tiếng Anh - có tiền mà." - " Có họa là điên, làm sao học được tiếng Anh để thể hiện vai Hamlet?"

Trong "Nostalgia" tôi sắm vai người Ý, nhưng "Hamlet" ... Anh ấy nói: "Không, chỉ học độc thoại độc một câu thôi: "to be or not to be ". Anh ta nhắm tới cái đích nào, tôi chỉ có thể đoán ...

Tôi cũng sẽ đảm nhiệm một vai anh ấy giao trong bộ phim " Vật tế thần". Nhưng anh ấy đã là “một kẻ đào ngũ”, và tôi không được phép nhận vai.

Những công việc, những lần gặp gỡ với Andrey đối với tôi dường như là những món quà tình cờ của số phận, kèm theo cũng là nỗi sợ hãi, sự hoài nghi vào sức mạnh của bản thân, nhưng chúng cũng lại là niềm hạnh phúc đến điên dại. Những cảm xúc lẫn lộn này tôi chưa bao giờ cố gắng để nhận biết, càng không thể nào hiểu nổi chúng. Tôi chỉ thấm đẫm, như một miếng bọt biển, mọi thứ đến từ Andrei, từ đoàn tùy tùng của anh ấy, từ cha anh ấy. Đó là một đoạn đời ngắn ngủi nhưng hết sức lớn lao, chan hòa  màu sắc, ánh sáng, mùi vị,  , những vần thơ và cái nhìn ...

Tôi với Tarkovsky không phải là bạn thân. Andrei vẫn luôn là một người bí ẩn, không hoàn toàn dễ hiểu đối với tôi. Một đạo diễn kỳ lạ, đầy những bất ngờ. Mối quan hệ của chúng tôi không dễ xác lập ... Giống như Vysotsky, anh ấy là một trong những người cầm cờ của thế hệ chúng tôi. Và Tarkovsky là đạo diễn duy nhất mà tôi, với tư cách là một diễn viên, muốn giao phó mình hoàn toàn cho anh ấy, mà không cần nghĩ ngợi,nghi ngờ gì.

Tarkovsky chỉ có thể làm việc với những người mà anh ta đã thiết lập được mối quan hệ tự nhiên, một kiểu kết nối sinh học nào đó.

Tarkovsky thực sự là một nghệ sĩ Nga, hiện thân của sự tận tâm, chủ nghĩa tối đa, sự tự do nội tâm, sự vững vàng về tinh thần.

Andrey, có lẽ, là đạo diễn duy nhất trong số các đạo diễn nổi tiếng mà tôi biết, người mà tôi sẽ thấy là hoàn toàn vô nghĩa khi phải hỏi về một điều gì đó, hoặc yêu cầu hướng dẫn cụ thể thêm. Sự va chạm chỉ xảy ra khi tôi phải “kéo lê tâm hồn”, vì quá căng thẳng không chỉ bởi công việc diễn, mà còn vì cả sự nỗ lực về thể chất… Andrei không thể nói dối được, bởi trong những con người như anh thể hiện  lương tâm của cả một thế hệ.

Người đàn ông khép kín cứng cỏi này vẫn có thể hài hước, xúc động, nhẹ nhàng, và mệt mỏi như sắp chết.

ANDREY KONCHALOVSKY (đồng tác giả với Tarkovsky viết kịch bản cho các phim như  "Chiếc xe lu và cây dương cầm", " Tuổi thơ Ivan", "Andrey Rublev"):

-“ Tuổi thơ Ivan" Tarkovsky và tôi đã viết xong trong hai tuần rưỡi. Nó hình thành một cách dễ dàng, tựa như Chúa nhập hồn, cứ thế trải ra trang giấy.Chúng tôi biết rằng hãng phim không có thời gian và tiền bạc - cả hai yếu tố này đều do Edik Abalov tài trợ- người khởi đầu và sẽ làm bộ phim thất bại. Rồi Hãng phim nói đã sẵn sàng mọi thứ, chỉ cần Tarkovsky bắt tay.  

Andrei đã trở thành Tarkovsky ngay trước mắt tôi. Chúng tôi có chung sở thích và thị hiếu. Chúng tôi đã bị ảnh hưởng bởi cùng một số đạo diễn - ảnh hưởng ấy có thể được nhìn thấy trong các bộ phim của chúng tôi.

Andrey là một người luôn căng thẳng,rất cần được hỗ trợ về tâm lý .., điều này nói lên tình trạng tinh thần luôn xao động ở anh.

Nhà văn Pháp Jean Paul Sartre bay sang  Matxcova ... Ông ta  đã nói chuyện với chúng tôi rất lâu. Sau đó, Tarkovsky  cho tôi xem một bài báo, hình như trên tờ  "Liberation":  Sartre đã viết về  phim " Tuổi thơ  Ivan" như một kiệt tác.

Andrey không bao giờ có thể giải thích chính xác những gì anh ta muốn. Anh ấy luôn nói về những thứ không liên quan đến nhân vật, đến kịch bản. “Đây- anh ấy nói-Tôi muốn có cảm giác này khi lá nếp mở ra.” Hãy thử tạo một kịch bản từ đó. Cảm xúc của anh đã thay thế cho kịch bản.Sau cái chết của Andrei, đã xuất hiện một số khá lớn những người mô tả rất chi tiết về sự tham gia của họ trong công việc của anh ta, kể rằng họ là những người cộng tác tích cực như thế nào đối với anh ta. Trên thực tế, anh ta có ít cộng sự. Anh ta không cần người cộng tác, mà chỉ cần những ai “đồng cảm ”, những người đồng tình và ngưỡng mộ ... Đây cũng là nhu cầu của tâm hồn nghệ sĩ.

Andrey chưa bao giờ là một người bất đồng chính kiến. Anh ngây thơ như một đứa trẻ, như một người sợ hãi trước chính quyền Xô Viết. Anh muốn sống ở nước ngoài, muốn tự do đi lại, như mọi nghệ sĩ bình thường ... Volodya Maksimov đích thân lôi kéo anh về phe bất đồng chính kiến.

Bergman coi Tarkovsky là một người duy nhất trong các đạo diễn đột nhập được vào thế giới của những giấc mơ ... Andrey không thể đợi nhiều hơn những lời khen ngợi như thế…

Tarkovsky là tù nhân cho tài năng của chính anh. Những bộ phim của anh là cuộc tìm kiếm đau đớn về một thứ gì đó, không thể diễn tả được bằng lời, không rõ ràng, giống như tiếng rống của hoang thú giữa rừng sâu. Có lẽ đó là điều khiến những bộ phim ấy trở nên hấp dẫn.

Anh thường lặp lại câu nói của Bunin: "Tôi không phải là một đồng rúp vàng để làm hài lòng tất cả mọi người."

Trở lại những ngày của “ Tuổi thơ Ivan “, chúng tôi đã trò chuyện với anh về bản chất gợi cảm của màn ảnh, về những thứ được gọi là quốc dị, vào thời gian đó những thứ ấy rất hấp dụ anh. Nhưng dần dà anh ấy đã bước qua một đức tin khác ”.

ARVO IHO (người tham gia quay phim " Stanker" ở Estonia, gần một nhà máy điện bỏ hoang):

-Ở những nơi đó, dòng sông sôi lên sùng sục, bởi vì một nhà máy phóng nước thải xuống sông. Điều này khiến Andrey cảm thấy hợp lý. Nhưng anh ta buộc phần còn lại của thiên nhiên phải làm mới một cách tàn nhẫn - cả nhóm sơn lại cây cối, phun chúng bằng thứ gì đó màu xám đen và đen, và cùng nhau nhổ bỏ tất cả những bông hoa màu vàng. Không nên có một hạt nhiều màu trong khung hình. Nếu hoa, thì chỉ có màu trắng. Tất cả mọi người, kể cả những người lính, đã thu thập những bông hoa và mùa hè năm đó chúng tôi chỉ tặng tất cả các cô gái những bó hoa màu vàng. Có nghĩa là, màu chủ đạo chỉ là màu xanh lá cây bị táp héo, lấm tấm những chấm trắng và không có gì là vui vẻ cả. Bầu trời tối đi nhờ một bộ lọc, và nếu một nơi nào đó màu xanh lá cây quá sáng, nó sẽ bị phủ một lớp sơn tối. Nó cần để tạo ra một cảm giác lo lắng.

Việc quay phim luôn bắt đầu khi mặt trời lặn. Mọi người ngồi và chờ đợi thứ ánh sáng đáng nguyền rủa này - như mọi người thường nói: một thứ ánh sáng không có màu sắc.

Tarkovsky coi mỗi khung hình như một bức tranh vẽ, trong đó tuyệt nhiên không có điều gì là ngẫu nhiên … Andrey tự mình sắp đặt bố cục và dựng toàn cảnh, điều duy nhất còn lại của người quay phim là thực hiện tốt phần kỹ thuật.

Tarkovsky luôn trong tình trạng căng thẳng ... Trên trường quay, tôi không thể nào nhớ có lúc nào anh ấy cười không. Anh ấy luôn căng thẳng trong nội tâm và bao giờ cũng như không tin về bản thân.

Anh ấy chưa khi nào chuẩn bị kỹ lưỡng mọi thứ, lúc nào anh ấy cũng phải tìm kiếm chi tiết và thêm thứ gì đó trước khi bấm máy, cứ như thể đang tích tụ điện, và tất cả điều đó sẽ được đặt vào khung hình.

NIKOLAI GRINKO (sắm vai Trung tá Gryaznov trong phim “ Tuổi thơ Ivan” , Daniil Cherny trong phim “ Andrei Rublev “, cha của Chris trong phim “ Solaris “, giám đốc nhà in trong phim “ Tấm gương” và vai giáo sư trong phim “ Stalker”):

- Andrey Tarkovsky ... bản thân anh ấy đã cháy hết mình trong công việc và đòi hỏi sự cống hiến tương tự từ những người bên cạnh. Tôi nhớ tại buổi ra mắt phim "Stalker" anh em nhà văn Strugatskys đã nói với khán giả: "Đừng tin vào hàng tít của phim, chúng tôi không phải là những nhà biên kịch, tất cả chỉ là mình anh ấy làm thôi. Bộ phim " Stanker" đã được quay đi quay lại  tới mười lần. Vào buổi sáng Tarkovsky có thể đến trường quay và bất ngờ nói với viên trợ lý: “Masha! Cứ kệ các diễn viên phục trang , sau đó hãy đưa họ đọc kịch bản mới. Và làm lại từ đầu..."

Chúng tôi đến nơi quay, đã thấy Andrey đã lang thang gần suối trong gần hai giờ trước đó, ném đá, sửa tảo. Anh ấy nói: “Bây giờ chúng ta sẽ bắt đầu quay. Chờ một chút! ".Nhưng sau đó suốt ngày anh ta chỉ có thể ra lệnh quay một cành cây nào đó, tức ghi hình những chiếc lá rơi xuống dòng suối hay rung rinh trước gió.

Tôi nhớ cách họ quay cuộc tranh cãi về nghệ thuật giữa Daniil Cherny và Andrei Rublev. Một đạo diễn khác sẽ đặt các họa sĩ vẽ tranh thánh trước máy quay, ghi một "cú cận cảnh" và từ đây "châm ngòi" cho cuộc đối thoại. Andrey Tarkovsky không làm thế, anh ấy không thể cho bấm máy đơn giản như vậy. Đây, lúc đó anh đi lại và nói còn quá sớm để quay: cần phải điều một cái máy san gạt, một chiếc máy di chuyển đất và tạo ra ở đây, trên cánh đồng, một con đường từ đông sang tây. Sau đó, hãy nhớ, trong cuộc tranh chấp giữa hai nghệ sĩ, có một người cưỡi ngựa phi nước đại trên con đường ấy. Tarkovsky không thể chấp nhận một chút ngẫu nhiên nào.

Và chiếc áo khoác không tay của tôi đã phải chịu đựng sự bắt nạt đến mức nào khi sắm vai trò chiếc áo khoác của Cha Christrong phim “Soliaris “. Andrey nhảy múa trên nó, kéo nó trong bụi mù, và đốt nó bằng một điếu thuốc. Trang phục của tôi quan trọng đối với anh ấy như lời thoại của tôi vậy ".

MARGARITA TEREKHOVA (Nữ diễn viên sắm vai mẹ và vợ của Alexei trong phim  " Tấm gương"):

-Tarkovsky nói:“ Cuộc sống của tôi là điện ảnh của tôi. Và điện ảnh của tôi là cuộc sống của tôi ”. Điều này phải được cảm thụ một cách trực tiếp. Anh ấy không bao giờ nói điều gì thừa, nói đại thể anh ấy thường thích im lặng. Nhưng nếu bạn hỏi .. anh ấy có thể nói rất nhiều như bạn cần câu trả lời để lấp đầy những gì bạn còn thiếu. Anh ấy đã đổi cả ba đoạn kết trong ba trường đoạn phim vì sự không hiểu rành rõ của tôi...Mỗi buổi chiều trước khi bấm máy ghi hình phim “ Tấm gương”, khi chúng tôi đã tới nơi quay, anh vẫn còn trò chuyện với nhà quay phim và họa sỹ, cứ thế họ có thể nói chuyện trong ba hoặc bốn giờ về dự kiến quay trong ngày hôm sau.

Tarkovsky coi điện ảnh là thứ thực phẩm được thời gian đóng hộp. Anh nói điện ảnh lý tưởng là phim tài liệu. Tarkovsky là người tạo ra thứ phim  truyện, mà mọi thứ trong phim đều phải mang chất tài liệu. Và ở khắp mọi chỗ trong các bộ phim của anh ấy đều mở ra những gì mới, không chỉ về những lý giải tạo hình, mà còn là những vấn đề hoàn toàn mới. Đây chính là cách anh làm mê hoặc cả những người bình thường nhất.

EDUARD ARTEMYEV (tác giả âm nhạc cho các phim “Solaris” , “Mirror”, “Stalker”):

- Hầu như tất cả các bộ phim của anh ấy đều có số phận khó khăn, không được khán giả, giới phê bình và đồng nghiệp đón nhận ngay. Nhiều người trong số họ dần dần và đôi khi đau đớn phát hiện ra thứ điện ảnh của Andrei Tarkovsky cho bản thân mình. Đã có không ít những cuộc đả phá, lên án, những lời buộc tội không đáng và những sự bịa đặt chống lại anh ta. Tôi nhớ tại cuộc thảo luận phim "Stanker", có người yêu cầu anh kể lại nội dung phim là như thế nào. Andrei nổi đóa: “Tôi đã dành cho  bộ phim này cả đời tôi, và đã quay nó trong hai năm. Lần đầu tiên tôi làm không thật như ý mình. Thế mà bạn lại muốn tôi giải thích toàn bộ bộ phim cho bạn bằng một vài từ sao? Bạn hãy xem lại phim một lần nữa đi !"

Tôi không để ý rằng anh ấy phải chịu đựng sự hiểu lầm, sự cô đơn và anh ấy đang tìm kiếm chỗ dựa. Với anh ấy luôn là những người bạn, những ai cùng chí hướng. Anh ấy dự định sẽ làm việc lâu dài và chăm chỉ ... Andrey thậm chí còn có một cuốn sổ đặc biệt phác vẽ kế hoạch cho cuộc đời, tất cả các bộ phim sẽ làm ... Cả một danh sách. Sau phim “Solaris” , Tarkovsky  muốn dàn dựng phim “Thằng ngốc", nhưng rồi anh phải bắt đầu quay “Tấm gương". Tiếp theo "Tấm gương" là "Stalker". Sau đó, kế hoạch là "Núi huyền thoại của Thomas Mann, "Nỗi buồn nhớ". Bộ phim cuối cùng- “ Vật tế thần không có trong danh sách và có lẽ không nên có. Ý tưởng về bộ phim này chỉ nảy sinh khi Andrei đã ốm nặng và hiểu rằng mình sẽ chết ... "

Ghi chú: Andrey Tarkovsky đã làm 7 bộ phim (không tính phim ngắn “Chiếc xe lu và cây dương cầm") và ra đi ở tuổi 54. Nhưng những bộ phim của ông  còn sống mãi. Chúng vẫn khơi dậy sự quan tâm của những ai mà đối với họ  điện ảnh không phải là trò giải trí. Bản thân đạo diễn đã sống với cảm giác ấy.